Wat betekent zwaan-kleef-aan en waar komt deze uitdrukking vandaan?

Zwaan-kleef-aan gebruik je om uit te drukken dat steeds meer mensen hetzelfde gaan doen, zich ergens bij aansluiten of (zomaar) meelopen met een groep. Met een zin als ‘Dankzij een zwaan-kleef-aan-effect bestaat de groep enthousiaste vrijwilligers nu al uit honderden mensen’ druk je uit dat er steeds meer vrijwilligers bij zijn gekomen. Zwaan-kleef-aan kom je ook wel eens in negatieve zin tegen: ‘Ik houd niet van die zwaan-kleef-aan-types.’ Dan bedoel je: meelopers, mensen die niet zelf nadenken.

Zwaan-kleef-aan is eigenlijk de titel van een sprookje uit het Deutsches Märchenbuch (1857) van Ludwig Bechstein: Schwan, kleb an. Dit sprookje gaat over een jongen die vaak gepest wordt door zijn broers. Van een oude vrouw krijgt hij de raad de wijde wereld in te trekken. Ze vertelt hem bovendien dat hij op een bepaalde plaats een zwaan kan vinden. Die moet hij meenemen. Daarbij geeft ze hem de volgende aanwijzing: als iemand het beest aanraakt, moet de jongen ‘zwaan, kleef aan’ zeggen, en dan zal deze persoon aan de zwaan vast blijven zitten.

Zo gezegd, zo gedaan. Al gauw loopt de jongen rond met een zwaan én een hele stoet mensen die aan het beest vastzitten. Dat levert een zeer komisch tafereel op. De jongen komt vervolgens in een stad waar een prinses woont die altijd treurig is. Haar vader, de koning, heeft bekendgemaakt dat degene die haar aan het lachen maakt, een beloning krijgt. Als de prinses de jongen, de zwaan en de stoet mensen ziet, barst ze in lachen uit. De jongen krijgt daarop de beloning (een mooi landgoed) en trouwt bovendien met de prinses.

Over de spelling van samenstellingen als zwaan-kleef-aan-effect is een pagina op onze website te vinden.

Meer lezen?

Van Aladdin tot Zwaan kleef aan. Lexicon van sprookjes: ontstaan, ontwikkeling, variaties (1997) (meer versies van dit sprookje)