Wat betekent niet zuiver op de graat zijn en waar komt deze uitdrukking vandaan?

Niet zuiver op de graat zijn betekent ‘onbetrouwbaar zijn’, ‘niet helemaal eerlijk zijn’.

De graat in deze uitdrukking is een visgraat. Niet zuiver op de graat werd gezegd van vis die niet helemaal ‘fris’ was, dus niet helemaal vers meer. De uitdrukking verwijst naar de kenmerken van verse vis. Zo zitten bij verse vis de ruggegraat en de kleinere graten stevig in het visvlees vast, in een vloeiende lijn. Bij minder verse vis zitten de graten losser; soms zitten ze zelfs helemaal los. Bovendien is er bij niet-verse vis een rode verkleuring zichtbaar rond de ruggegraat. Verse vis heeft deze verkleuring niet.

Of een vis vers is, kun je dus onder meer bepalen door hem open te snijden en te kijken naar de graat. Ook mensen kunnen bij nadere beschouwing minder ‘fris’ blijken dan zij zich voordoen. Zo kon niet zuiver op de graat ook de figuurlijke betekenis ‘onbetrouwbaar’ krijgen.

Andere uitdrukkingen met graat

Er zijn meer uitdrukkingen gangbaar (geweest) waarin op de graat voorkomt. Rood op de graat werd weleens gebruikt in de betekenis ‘socialistisch gezind’, met een knipoog naar rood in de betekenis ‘(politiek) links, socialistisch’. En wie fijn op de graat is, is erg principieel in zijn (geloofs)opvattingen. Ten slotte kun je ook te bleek op de graat zijn; dan ben je niet daadkrachtig genoeg.

Verder komt graat voor in van de/je graat gaan: dat betekent ‘flauwvallen’. Het gaat hier om graat in de figuurlijke betekenis ‘gebeente’ (denk ook aan ruggegraat). Oorspronkelijk betekende het ‘sterk vermageren’: de uitdrukking verwees naar het vlees dat als het ware van iemands ruggegraat viel. Later kwam daar de betekenis ‘flauwvallen’ bij. Het woord graatmager herinnert nog aan de oorspronkelijke betekenis.