Waar komt het spreekwoord ‘Zuinigheid met vlijt bouwt huizen als kastelen’ vandaan en wat betekent het?

Dit spreekwoord betekent: ‘wie zuinig is en hard doorwerkt (vlijtig is), kan heel wat tot stand brengen’. 

‘Zuinigheid met vlijt bouwt huizen als kastelen’ is dus een lofzang op twee oude deugden: zuinig zijn en hard werken. Als je dat maar volhoudt, zal het je vanzelf financieel goed gaan, en kun je een prachtig huis voor je laten bouwen: een huis als een kasteel. 

F.A. Stoett schrijft in zijn gezaghebbende spreekwoordenboek uit 1923-1925 dat deze gedachte al in het Latijn werd uitgedrukt: ‘Magnum vectigal est parsimonia’ (‘zuinigheid is een groot inkomen’). Ook in het Duits komt een variant van dit spreekwoord voor: ‘Sparsamkeit und Fleiß machen Häuser groß’ (‘Spaarzaamheid en vlijt maken huizen groot’).

Vergelijkbare uitdrukkingen

Er zijn nog enkele uitdrukkingen waarin zuinigheid en spaarzaamheid worden geprezen, zoals:

• Waar de zuinigheid huishoudt, groeit spek aan de balk.
• De zuinigheid brengt rijkdom in.
• Wie spaart, vergaart.
• Een stuivertje gespaard is een stuivertje gewonnen.
• Overdaad schaadt.
• Overmaat schaadt.

Een oudere variant van de onderste uitdrukking is ‘Overmaat schaadt, middelmaat baat’ – wat natuurlijk een erg calvinistisch-Nederlandse gedachte is.

Overigens bestaan er ook wel tegenhangers, zoals: ‘Zuinigheid bedriegt de wijsheid.’ Hiermee wordt bedoeld: sommige mensen zijn zó zuinig (gierig) dat ze niet op tijd de noodzakelijke uitgaven doen. Daardoor lijden ze later schade en moeten ze vaak alsnog (veel grotere) uitgaven doen. 

Varianten en toevoegingen

Van ‘Zuinigheid met vlijt bouwt huizen als kastelen’ bestaan enkele varianten. In sommige (oude) naslagwerken komt in plaats van zuinigheid ook wel spaarzaamheid voor, en paleizen in plaats van kastelen.

Al heel lang wordt trouwens voor de grap vaak aan dit spreekwoord toegevoegd: ‘... en luizen als kamelen’. Of: ‘... en wie zich niet dagelijks wast, krijgt luizen als kamelen’. Maar de meestvoorkomende variant is waarschijnlijk de inkorting tot drie woorden: ‘Zuinigheid met vlijt’ – vaak met een veelbetekenende blik uitgesproken.