Waar komt zijn schepen achter zich verbranden vandaan?

Wie zijn schepen achter zich heeft verbrand, kan niet meer terug: hij moet doorgaan op de nieuwe weg die hij is ingeslagen. Deze uitdrukking wordt gebruikt in zinnen als 'Toen hij emigreerde naar Amerika heeft hij alle schepen achter zich verbrand: zijn huis verkocht, zijn baan opgezegd en zelfs zijn relatie verbroken.' Vaak heeft (alle) schepen achter je verbranden de bijklank dat dit roekeloos of zelfs dom is; je kunt er beter voor zorgen dat je nog iets hebt om naar terug te gaan als je nieuwe avontuur mislukt.

Deze uitdrukking gaat terug op verhalen waarin mensen naar een ver land varen en na aankomst daadwerkelijk hun schip achter zich verbranden, zodat ze niet meer terug kunnen. Het Groot Uitdrukkingenwoordenboek van Van Dale (2006) vermeldt dat het oudste verhaal waarin er schepen achter mensen worden verbrand over de vluchtelingen uit Troje gaat, de legendarische stad die zo'n 2200 jaar geleden werd veroverd door de Grieken. De Griekse schrijver Plutarchus (46-120 n.Chr.) verhaalde hoe de Trojaanse vluchtelingen aan land kwamen bij de Tiber, nabij Rome. De vrouwen hadden genoeg van de omzwervingen over de zee, en staken de schepen in brand. Het gevolg was dat men zich wel in het gebied moest vestigen.

Een ander verhaal gaat over Willem de Veroveraar, die in 1066 de schepen waarmee hij naar Engeland was gevaren, liet verbranden. Hij deed dat waarschijnlijk om zijn manschappen duidelijk te maken dat ze niet terug konden en móésten vechten. (Volgens een andere versie werden de schepen niet verbrand, maar op het strand getrokken en vernield.)

Een derde verhaal waarin verbrande schepen voorkomen, gaat over de Spanjaard Hernan Cortés, die in 1518 voor anker ging bij het huidige Veracruz in Mexico. Om te voorkomen dat zijn mannen zouden deserteren en er met de schepen vandoor zouden gaan, liet hij de schepen in brand steken. Ook hier zijn er andere versies van het verhaal waarin hij de schepen anderszins onklaar liet maken.

F.A. Stoett vermeldt dat deze uitdrukking ook in andere talen voorkomt. Zo kent het Frans brûler ses vaisseaux, het Duits die Schiffe hinter sich verbrennen en het Engels to burn one's boats (behind one).