Wat betekent ‘Zachte heelmeesters maken stinkende wonden’ en waar komt dit spreekwoord vandaan?

Dit spreekwoord is eigenlijk een waarschuwing dat je soms meteen stevig moet ingrijpen om een probleem op te lossen. Ga je te ‘zacht’ te werk door halve maatregelen te nemen, dan kan dat ertoe leiden dat de situatie alleen maar erger wordt. Het probleem ‘ettert’ dan door, in het begin misschien ongemerkt, totdat blijkt dat het er alleen maar erger op is geworden. Bijvoorbeeld: ‘Wat als een onenigheid tussen twee mensen begon, werd een tweestrijd binnen de organisatie, vooral doordat de directie niet durfde in te grijpen. Zachte heelmeesters maken stinkende wonden.’

Met de heelmeesters in dit spreekwoord zijn ongediplomeerde artsen bedoeld. Tot in de negentiende eeuw waren er naast artsen ook heelmeesters werkzaam. Die behandelden vooral wonden, breuken en gezwellen. Volgens het Groot Uitdrukkingenwoordenboek van Van Dale (2006) werd er vanuit de officiële geneeskunst vaak op hen neergekeken. Heelmeesters hadden meestal minder kennis in huis dan echte doktoren.

Een wond die niet meteen goed en grondig wordt behandeld, gaat ontsteken en daardoor stinken. De ‘zachte’ behandeling van de heelmeester is weliswaar op dat moment minder pijnlijk voor de patiënt, maar veroorzaakt later juist méér pijn. Vanuit die gedachte kon het spreekwoord ‘Zachte heelmeesters maken stinkende wonden’ ontstaan: als de heelmeester de wond niet meteen grondig behandelde, dan maakte hij het er op de lange termijn alleen maar erger op. De les van dit spreekwoord is dus: je kunt een probleem het best meteen echt aanpakken in plaats van halve maatregelen te nemen, ook al is dat op korte termijn moeilijk en soms pijnlijk voor betrokkenen.

Het historische Woordenboek der Nederlandsche Taal vermeldt ‘Een meedelijdende Chyrurgijn [= ‘heelmeester’], maeckt stinckende wonden’ als oudste variant van het spreekwoord (uit een spreekwoordenboek uit 1550). En F.A. Stoett citeert Jacob Cats: “Het is van ouden tijt bevonden [= ‘het is al heel lang bekend’] / Van sachte meesters vuyle wonden.”