Wat betekent weten waar Abraham de mosterd haalt en waar komt deze uitdrukking vandaan?

Als je over iemand zegt: ‘Die weet waar Abraham de mosterd haalt’, dan bedoel je dat je vindt dat die ander goed op de hoogte is. Het is ook iemand die opvallend veel dingen handig voor elkaar krijgt. De uitdrukking schetst het beeld van iemand die beter hoe de wereld in elkaar zit dan de meeste anderen. Over de herkomst van deze uitdrukking doen verschillende theorieën de ronde.

Mosterd halen: ‘een boodschap doen’

Volgens de meeste spreekwoordenboeken staat de naam Abraham hier voor ‘een willekeurige man’ en mosterd gewoon voor de gele saus die je bijvoorbeeld bij een kroket eet. Om mosterd gaan (‘mosterd gaan kopen’) betekende in de zeventiende eeuw al in het algemeen ‘een boodschap gaan doen’. Iemand die wist waar je moest zijn om mosterd te kopen, was dus waarschijnlijk gewoon in het algemeen iemand die thuiskwam met de spullen waarom werd gevraagd.

In België kwam in elk geval in de negentiende eeuw ook de variant weten waar Bert (of Bart) zijnen mostaard haalt weleens voor.

Bijbelse Abraham en mutsaard

Er is nog een verklaring voor de herkomst van deze uitdrukking, die misschien wel bekender is. Deze verklaring verwijst naar een verhaal uit de Bijbel. In dat verhaal krijgt Abraham van God de opdracht zijn zoon Isaak aan Hem te offeren op de berg Moria. Abraham gehoorzaamt: hij laadt een bos brandhout op een ezel en gaat met Isaak op weg. Als ze bij de berg zijn aangekomen, bouwt hij een klein altaar, legt het brandhout erop en vervolgens Isaak. Op het laatst moment voorkomt God dat Abraham Isaak doodt.

Het verband met de uitdrukking weten waar Abraham de mosterd haalt, ligt volgens deze verklaring in het woord mosterd, waarmee eigenlijk mutsaard bedoeld zou zijn. Dat was een oud woord voor een ‘takkenbos’ of ‘houtstapel’. De gedachte is dan dat de mutsaard waarop Abraham zijn zoon neerlegt, verbasterd werd tot mosterd.

Wat deze verklaring minder plausibel maakt dan de eerste, is dat het woord mutsaard nooit in de Bijbel heeft gestaan, ook niet in oude edities. Bovendien past de betekenis van de uitdrukking (‘goed op de hoogte en handig zijn’) niet bij het verhaal: het meebrengen en neerleggen van het hout wordt helemaal niet beschreven als iets waar Abraham zijn slimheid voor nodig heeft.

Wel is het mogelijk dat weten waar Abraham de mosterd haalt mede een knipoog was naar de bijbelse Abraham. Je kunt de uitdrukking namelijk ook wat ironisch gebruiken. Als iemand iets vertelt wat allang bekend was of wat heel erg voor de hand ligt, kun je antwoorden met: ‘Ik hoor het al: jij weet waar Abraham de mosterd haalt.’ Daarmee druk je dan uit: de oude wijze Abraham (een van de drie aartsvaders) was vast in staat een eenvoudig boodschapje te doen, en jij beweert nu minstens zo slim te zijn ...

Duitse invloed: Barthel en most

Een derde verklaring verwijst naar het Duits, waarin de uitdrukking wissen wo Barthel den Most holt bestaat. Most betekent hier ‘jonge wijn’. Is deze uitdrukking misschien ook van invloed geweest? Het is allerminst zeker, maar de gelijkenis is wel opvallend. Jammer genoeg is de herkomst van deze Duitse uitdrukking onduidelijk.

Meer lezen?

• F.A. Stoett, Nederlandse spreekwoorden, spreekwijzen, uitdrukkingen en gezegden (1923-1925)
• Nieuw Bijbels Lexicon (2005)
• Tijdschrift voor Nederlandsche Taal- en Letterkunde (1882)
• Tijdschrift De Hollandsche Revue (1919)
• De Duitse omroep ARD