Waar komt voor schut staan vandaan?

Als je voor schut staat, sta je voor gek; voor je gevoel lachen anderen je uit – en soms doen ze dat ook echt. Je kunt ook voor schut gezet worden en voor schut lopen.

Voor schut is een verbastering van verschut. Dat is het voltooid deelwoord van verschutten in de betekenis ‘betrappen, arresteren’. Wie betrapt werd, werd dus verschut. Die betekenis van verschutten is ontstaan in het Bargoens, de oude omgangstaal van onder meer dieven en zwervers. De oorspronkelijke betekenis is ‘met een schut (= beschutting) omgeven’. Daaruit ontstonden figuurlijke betekenissen als ‘afweren, beletten’, ‘tegenhouden’ en (in het Bargoens) ‘betrappen’, ‘staande houden, arresteren’ en ‘opsluiten’.

Verschut kwam voor in combinaties als verschut gaan en verschut komen (‘betrapt worden, gearresteerd worden’), verschut zitten (‘gevangenzitten’) en verschut zetten (‘gevangenzetten, laten arresteren’). De combinatie verschut zetten kreeg op zeker moment de figuurlijke betekenis ‘belachelijk maken’ en werd later verbasterd tot voor schut zetten.

Vergelijkbare uitdrukkingen

Er zijn nog meer zegswijzen om aan te duiden dat iemand voor gek staat, zoals:

• voor paal staan – paal betekent hier oorspronkelijk ‘geselpaal’ of ‘schandpaal’;
• voor joker staan – joker heeft hier de betekenis ‘nar’, een ‘lachwekkend figuur’ dus;
• voor aap staan – de aap riep vroeger negatieve associaties op. Het Woordenboek der Nederlandsche Taal schrijft: “Daar de aap leelijk en boosaardig is, lachwekkende bewegingen maakt, sterk op den mensch gelijkt en diens handelingen gaarne nabootst (naäapt), komt hij veel in vergelijkingen, spreekwoordelijke zegswijzen en spreekwoorden voor.”