Wat betekent van de blauwe knoop zijn en waar komt deze uitdrukking vandaan?

Van de blauwe knoop zijn betekent ‘nooit alcohol drinken’ en vaak ook ‘tegen het drinken van alcohol zijn’.

In de tweede helft van de negentiende en de eerste helft van de twintigste eeuw waren er groepen mensen die zich inzetten om het drankmisbruik tegen te gaan. De blauwe knoop verwijst naar het blauwe insigne dat deze mensen droegen. De drank veroorzaakte in die tijd veel sociale ellende, vooral onder arbeiders. De strijd tegen alcoholmisbruik was onderdeel van de zogenoemde ‘sociale kwestie’. Dat was de benaming voor de maatregelen die nodig waren om de positie van de economisch zwakkeren te verbeteren. Deze maatregelen hadden betrekking op onder meer huisvesting, beloning en gezondheidszorg.

In 1886 stond in een krant: “In navolging van Engeland is op de jongste algemeene Vergadering der Nat. Christengeheelonthouders Vereeniging gevestigd te Amsterdam besloten, dat men een blauwe knoop als onderscheidings- of herkenningsteeken, en tevens als een getuigenis tegen onze volksdrinkgewoonten, op de borst in het bovenste linkerknoopsgat zal dragen.”

Het Woordenboek der Nederlandsche Taal verwijst bij de blauwe knoop naar het Engelse blue ribbon. Ook de Engelse en Amerikaanse drankbestrijders droegen een blauw insigne (een blauw lint). Die kleur blauw is mogelijk een verwijzing naar het bijbelboek Numeri, waarin staat: “De HEER zei tegen Mozes: ‘Zeg tegen de Israëlieten dat zij en al hun nakomelingen aan de zoom van hun kleren kwastjes moeten bevestigen waarin een blauwpurperen draad verwerkt is. Bij het zien van die kwastjes zullen jullie herinnerd worden aan alle geboden van de HEER, zodat jullie die naleven en mij niet ontrouw worden door de begeerten van je hart en je ogen te volgen.”

Meer lezen

• Woordenschat (1899)
• Woordenboek der Nederlandsche Taal (betekenis 12)
• ‘De gemaskerde eeuw’ (Marita Mathijsen, 2002, hoofdstuk over drankmisbruik in de negentiende eeuw)