Wat betekent stuivertjewisselen en waar komt deze uitdrukking vandaan?

Stuivertjewisselen betekent ‘elkaars plaats innemen’, ‘ruilen van plaats of functie’, ‘een bepaalde positie (vaak de koppositie) telkens aan elkaar kwijtraken’.

Stuivertjewisselen is eigenlijk de naam van een kinderspel van vroeger, dat sterk lijkt op het nu nog bekende ‘boompje verwisselen’. De stuiver was een munt met de waarde van vijf centen. Aan stuivertje wisselen deden in principe daarom vijf mensen mee. Vier deelnemers stonden ieder bij een boom, één deelnemer stond in het midden. Hij stelde aan een van de anderen de vraag ‘Kun je een stuivertje wisselen voor vijf cent?’ Zodra hij die vraag stelde, moesten de anderen proberen van boom te wisselen. De deelnemer die de vraag had gesteld, probeerde ook een lege boom te bereiken. Als dat lukte, moest degene die dan zonder boom overbleef op zijn beurt in het midden gaan staan en de vraag stellen, en vervolgens proberen een boom te veroveren. De vijf deelnemers wisselden dus niet echt een stuiver in vijf centen, maar probeerden telkens met succes van boom te wisselen.

Het spel werd natuurlijk ook weleens met meer dan vijf mensen gespeeld. In het boek De Boschjes-club (1932) van Nannie van Wehl staat: “Maar daar hun aantal grooter was dan vijf, hadden ze willekeurig omgesprongen met de waarde van den stuiver, en inplaats van vier boomen, er negen gemerkt voor hun spel. Negen dennen, verspreid door het boschje staande, droegen een wit kruis; en altijd als het sein: ‘Stuivertje!’ weerklonk, stoven de tien leden ieder op een boom af.”

Doordat er bij dit spel telkens andere mensen bij de bomen kwamen te staan, kon stuivertjewisselen de algemene betekenis ‘in elkaars plaats komen’ krijgen, en daarna ook ‘ruilen van plaats of functie’. Bijvoorbeeld in zinnen als:

• In de peilingen over de uitkomst van het referendum is het stuivertje wisselen tussen het ja- en het nee-kamp.
• De koploper lag ver voor, maar daarachter was het stuivertje wisselen tussen de nummers twee en drie.
• De nummers een en twee hebben stuivertje gewisseld ten opzichte van het EK van vorig jaar.