Wat betekent de uitdrukking ‘Spuit elf geeft ook modder’ en wat wordt ermee bedoeld?

‘Spuit elf geeft ook modder’ is een spottende reactie op iets wat iemand anders zojuist heeft gezegd. Vaak wordt er iets mee bedoeld als ‘Dat is daarnet al gezegd, sufferd!’ Het kan ook iets uitdrukken als: ‘Misschien denk je een waardevolle bijdrage te leveren, maar je weet er helemaal niets van, wijsneus!’ Spuit elf is ook op zichzelf in gebruik in de betekenis ‘domme, achter de feiten aanlopende flapuit’, ‘wijsneus’.  

De spuit in deze uitdrukking is een brandspuit. Brandweerspuiten werden van oudsher namelijk genummerd. Zo stond in het Rotterdamsch Nieuwsblad van 1881: “Hedenmorgen ontstond er bij een bakker aan de Keulsche Kade een schoorsteenbrand die spoedig door de manschappen van spuit 11 werd gebluscht.” En in 1883 schreef dezelfde krant: “Spuit 16 gaf het eerst water, daarop volgden spuit 11 en 10.” Wat opvalt, is dat er hier niets aan de hand is met spuit 11: het is gewoon de spuit met het nummer 11 erop. Maar ergens aan het begin van de twintigste eeuw heeft spuit 11 een negatieve bijklank gekregen. Hoe dat precies is gegaan, is onduidelijk. Er zijn wel verschillende theorieën. De waarschijnlijkste is dat elf steeds meer met het ‘gekkengetal’ werd geassocieerd.

Elf is het gekkengetal

Het getal elf staat bekend als het gekkengetal. Elf is in deze betekenis ontstaan als een woordspeling met het zelfstandig naamwoord elf, dat vroeger ‘boze geest’, ‘bedrieglijke verschijning’ betekende. Door deze associatie kreeg het telwoord elf de betekenis ‘raar getal, getal voor dwazen en gekken’. Het ligt het meest voor de hand dat deze associatie ook werd toegepast op spuit elf. ‘Spuit elf geeft ook water’ betekende dan iets als: ‘Uit deze rare, gekke spuit (oftewel: deze rare figuur) komt ook nog eens water (een rare opmerking)’.

In het boek De scheepsjongens van Bontekoe (1924) staat de uitdrukking al vermeld: “‘Spuit nommer elf geeft ook water’, zei Harmen.” En in een krant uit 1926 bespreekt men het aanbod van een bioscoop met deze woorden: “(…) het komische gedeelte geeft [= biedt] een film, genaamd: ‘Spuit Elf’ waarin veel onzin bij elkaar komt, doch die erg op de lachspieren werkt.” De variant ‘Spuit elf geeft ook modder’ is al snel opgekomen. In een komisch stukje in een krant uit 1934 staat: “‘Hoor - hoor’ zei Lindert - ‘spuit ellef geeft modder.’”

Dat in spuit elf inderdaad het getal elf zorgde voor een negatieve bijklank, blijkt uit een artikel in het Algemeen Handelsblad uit 1928 over de geschiedenis van de Haarlemse brandweer. Daarin staat: “Bij spuit 10 is het in den loop der jaren natuurlijk niet gebleven. Een moeilijk oogenblik schijnt het geven van een naam aan de volgende spuit te zijn geweest. Zooals men in Den Haag niet aan lijn 13 durft beginnen, zoo zag de staf van de Haarlemsche brandweer tegen het benoemen van spuit 11 op als tegen een berg. Spuit elf staat in den volksmond niet gunstig aangeschreven; men weet, dat zo'n spuit op haar tijd ‘ook water’ geeft, maar het schijnt altijd een ongelegen tijd te zijn, en dat kan bij de brandweer niet worden toegelaten. Zoo is spuit 10a voor den dag gekomen (...).” 

Het team van spuit elf was traag

Een alternatieve verklaring is dat de uitdrukking teruggaat op de traagheid van de mensen die spuit nummer elf bedienden. De handbrandspuiten van vroeger werden namelijk bediend door een vast team van vrijwilligers. Elke vrijwilliger had een penning met het nummer van zijn spuit erop. Als het brandalarm afging, haastte elk team zich naar zijn eigen spuit en ging daarmee naar de brand. Daar leverden de vrijwilligers hun penning in. Zo kon worden bijgehouden welke vrijwilligers als eerste bij de brand waren (dat team kreeg een beloning) en welke als laatste (dat team kreeg een boete als dat vaak voorkwam). Er wordt weleens geopperd dat een zeker team van spuit elf vaak als laatste bij de brand aankwam. Vaak wordt aan deze verklaring toegevoegd dat dit team de slang dan maar in een sloot/gracht moest hangen om water op te pompen, waardoor er modderwater werd opgepompt. Zo zou ‘Spuit elf geeft modder’ ontstaan zijn.

Deze verklaring is natuurlijk prachtig, maar onwaarschijnlijk. De oudste vorm van deze uitdrukking is ‘Spuit elf geeft ook water’ (niet ‘modder’). Uit de oude krantencitaten hierboven blijkt dat spuit elf vroeger gewoon ‘spuit nummer elf’ was. Bovendien wordt nergens melding gemaakt van een legendarisch team brandweerlieden van spuit elf dat altijd als laatste bij de brand kwam.