Waar komt de uitdrukking spijkers op laag water zoeken vandaan?

Spijkers op laag water zoeken betekent ‘vitten’, ‘zoeken naar kleinigheden die niet kloppen en daarover zeuren’.

Op laag water betekent hier oorspronkelijk ‘bij laag water’. Vroeger moest het personeel op de oude scheepstimmerwerven van hun bazen bij laag water op zoek gaan naar spijkers die tijdens het werk in het water waren gevallen. Spijkers waren destijds tamelijk waardevol. Het was dus zonde ze zomaar te laten liggen. Spijkers op laag water zoeken had aanvankelijk de neutrale betekenis ‘speuren naar spijkers’. Later ontstond de figuurlijke betekenis ‘naar kleinigheden zoeken die bijna niet te vinden zijn’. Daarvoor moest je wel een grote preciezeling zijn, een echte pietlut. Vanuit de gedachte aan pietluttigheid en de daaruit voortvloeiende neiging kritiek te hebben op allerlei kleinigheden ontstonden de huidige negatieve betekenissen van de uitdrukking.

Reparaties

Deze verklaring kom je het meest tegen in de spreekwoordenboeken, maar er doen nog meer verklaringen de ronde. Een daarvan is gebaseerd op het feit dat het beter zou zijn om reparaties aan schepen onder de waterlijn met schroeven of nagels uit te voeren dan met spijkers. Als een schipper na de reparatie van zijn schip wilde controleren of de reparatie niet tóch met spijkers was verricht, liet hij het schip bij laag water droogvallen om dat te kunnen bekijken. Spijkers op laag water zoeken zou dan teruggaan op deze controle: zoeken naar het minieme verschil tussen een spijker- en een schroef- of nagelkop.

Gestrande schepen

Een andere verklaring is dat als een schip gestrand was, de mensen op de wal er bij laag water naartoe gingen om te kijken of er iets waardevols te halen viel. Daarbij dachten ze niet zozeer aan spijkers (die wel enige waarde hadden, maar toch niet overdreven veel), maar ze konden het zoeken daarnaar wel aanvoeren als een soort smoes. ‘We gaan er niet naartoe om iets van de lading mee te nemen, maar we willen spijkers zoeken.’ Het idee achter het ontstaan van de uitdrukking spijkers op laag water zoeken is dan dat als iemand over kleinigheden begint te zeuren, hij of zij anderen alleen maar probeert af te leiden van zaken die veel belangrijker zijn.