Waarom heb je het ‘Spaans benauwd’ en niet Engels of desnoods Oost-Indisch?

Het Spaans benauwd krijgen of hebben betekent letterlijk ‘het erg benauwd krijgen of hebben’. Meestal wil deze uitdrukking zeggen dat je je ergens grote zorgen over maakt of in de rats zit over iets.

Spaans betekende vroeger niet alleen ‘uit Spanje’, maar ook ‘hard, wreed, woest’. Deze betekenis kwam voort uit de herinnering aan de hardvochtigheid van de Spanjaarden tijdens de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648). Spaans komt in die betekenis vooral voor in uitdrukkingen. Daarbij valt op dat deze uitdrukkingen ontstaan zijn in de achttiende eeuw, dus toen de Spanjaarden al een eeuw vertrokken waren. De wreedheid van de Spanjaarden werd pas later spreekwoordelijk. Zo betekende het Spaans hebben/krijgen ‘wreed behandeld worden’ en het Spaans maken ‘te ver gaan, het bont maken’.

Het woord benauwd is pas later in de uitdrukking het Spaans krijgen/hebben terechtgekomen. Het oudste voorbeeld uit een krant met het Spaansch benauwd krijgen dateert uit 1915, uit de tijd van de Eerste Wereldoorlog dus. Het is een verhaaltje over gemobiliseerde soldaten:

“Een heeft zijn neus even buiten de schuur gestoken.
‘’t Is noppes vandaag’, verklaart hij terugkomend, ‘droog weer buiten geen asie kans op regen - de nachtdienst gaat vast door.’
‘Reken maar van yes’, krijgt hij ten antwoord, ‘’t is alleen hondenweer op verlofdagen, weet je dat nog niet, gemobiliseerde hufter, ben je daarvoor nou al zoo lang getrouwd?’
‘Krijg het Spaansch benauwd’, antwoordt deze bits - om zijn talent van rijmende antwoorden ‘De Dichter’ genaamd.”

Het op een na oudste citaat dateert uit een krant uit 1952 - daar zit dus bijna veertig jaar tussen.