Wat betekent bij iemand op het matje moeten komen en waar komt deze uitdrukking vandaan?

Wie bij iemand op het matje moet komen, moet bij iemand komen om zich te verantwoorden. Er wordt ook weleens gesproken van iemand op het matje roepen, wat ‘iemand naar je toe roepen om hem op zijn kop te geven’ betekent.

De herkomst van deze uitdrukking is helaas niet bekend. Misschien gaat het terug op een mat waarop kinderen (en volwassenen vroeger ook?) moesten staan als ze straf hadden gekregen. Dan was de mat dus een strafmatje.

In de rechtbank lag vroeger kennelijk ook een bekend ‘matje’. In De Telegraaf wordt in 1908 een gebeurtenis in een rechtbank als volgt besproken: “’t Is een allervriendelijkst vrouwtje (...) nu ze met zedige pasjes de groene tafel tot op een eerbiedig afstandje van een paar passen nadert. Om op het matje te gaan staan, zou wel een beetje vrij zijn. Het vrouwtje is zichtbaar onder den indruk (...).” In het Dagblad voor Noord-Holland wordt in 1942 verslag gedaan van een rechtszaak over een ruzie: “Maria B., huisvrouw te Den Helder, moest op het matje komen omdat zij op 1 Mei door de stad wandelend, tegen een haar vijandige kennis gezegd had: ‘Vuile schoft’.” Op het matje komen is dus mogelijk rechtbanktaal, maar helaas geven de naslagwerken er geen uitsluitsel over.

Op het mad komen

Een uitdrukking die veel lijkt op bij iemand op het matje moeten komen is (bij) iemand op het mad/mat komen. Deze uitdrukking betekent eigenlijk ‘iemand bij het maaien inhalen’ en vandaar ‘iemand overvallen’ en ook ‘iemand betrappen’. Het verouderde mad betekent ‘stuk land’.

Mad in (bij) iemand op het mad komen werd ook wel gespeld als mat. Toch is deze uitdrukking niet verwant met op het matje moeten komen. Ten eerste zitten deze uitdrukkingen grammaticaal verschillend in elkaar. In (bij) iemand op het mad komen is (bij) iemand een indirect object. In bij iemand op het matje moeten komen is bij iemand een bepaling. Ten tweede is in bij iemand op het matje moeten komen het werkwoord moeten verplicht, terwijl in (bij) iemand op het mad komen juist geen moeten past. Dat hangt samen met de betekenissen van de uitdrukkingen: (bij) iemand op het mad komen was oorspronkelijk een brutale actie. Bij iemand op het matje moeten komen betekent echter juist dat de ander de macht heeft jou ter verantwoording te roepen. Het is zeer onwaarschijnlijk dat deze verschillende betekenissen en perspectieven in elkaar zijn overgegaan.