Wat betekent iets op eigen houtje doen en waar komt deze uitdrukking vandaan?

Iets op eigen houtje doen betekent dat je iets op eigen initiatief en/of alleen doet. Je hebt dus geen toestemming gevraagd voor wat je gaat doen. Meestal heb je het anderen niet eens verteld. Vaak heeft iets op eigen houtje doen de bijbetekenis dat je anderen in elk geval wel had moeten inlichten over je plannen.

De herkomst van deze uitdrukking is niet duidelijk. Mogelijk is het houtje hier oorspronkelijk een kerfstok(je) waarop schulden werden bijgehouden. Als je niet kon betalen, werd dat aangegeven door een kerf te maken op een stokje. Gewoonlijk waren er twee stokjes, die uit één stuk hout gespleten waren. Het ene was voor de schuldeiser (bijvoorbeeld de winkelier), het andere voor degene die de schuld had (de klant). De kerfjes op de twee stokjes moesten precies overeenkomen. Daarom werden de stokjes alleen gekerfd als de twee partijen samen waren. Als een kerfje maar op één van de stokjes voorkwam, dus alleen ‘op het eigen houtje’, was het niet geldig. Van daaruit moet zich dan de huidige betekenis van op eigen houtje hebben ontwikkeld: ‘iets doen zonder iemand anders te raadplegen’.

Op je eigen (houten) schip

Een andere verklaring is dat het houtje eigenlijk een houten schip is. Bestuurders (zoals de vertegenwoordigers van de rederij) hebben veel te zeggen over een schip. Als het echter van de kapitein zelf is, staat hij helemaal ‘op zijn eigen houtje’. Alles wat hij doet, is op eigen verantwoording. De winst is voor hem, maar hij is ook aansprakelijk voor verlies en schade. Hieruit zou zich dan de betekenis ‘op eigen risico’, ‘voor eigen verantwoording, rekening’ hebben ontwikkeld.

Afgodsbeeld

Een derde mogelijke verklaring legt een verband met de Bijbel. In Hosea 4, een aanklacht gericht aan de Israëlieten toen die niet luisterden naar God, staat: “Mijn volk raadpleegt een stuk hout, uit stokjes lezen ze de toekomst af. Ze zijn bezeten van ontucht en keren zich af van hun God.” Met een stuk hout is hier een afgodsbeeld bedoeld. Het aflezen van de toekomst aan stokjes heeft betrekking op stokkenwichelarij.