Wat betekent op de valreep en waar komt deze uitdrukking vandaan?

Op de valreep betekent betekent ‘op het laatste moment’, ‘nét voordat het te laat is’.

De valreep was oorspronkelijk een afhangend touw met knopen. Je kon ermee het schip op en af klimmen. Vaak hingen er twee valrepen naast elkaar, die door middel van verbindingsstukken een touwladder vormden. Op de plaats waar de valreep hing, kon de rand van de verschansing worden weggehaald. Zo kon je gemakkelijker aan en van boord klimmen. Hierdoor kreeg valreep ook de betekenis ‘opening in de verschansing om gemakkelijker aan en van boord te kunnen komen’.

Val in valreep is de stam van het werkwoord vallen. In het Nederlands van de Middeleeuwen kwam dit werkwoord al voor in de vaste verbinding ‘in de boot, in de sloep vallen’. Oorspronkelijk betekende dit ‘zich uit het schip langs een touw in de boot laten glijden’ en later ook ‘in de langszij liggende roeiboot plaatsnemen’.

Reep is een woord dat aangeeft dat iets in verhouding tot zijn breedte lang is (denk ook aan een reep chocola). Het kon vroeger ook ‘touw’ betekenen. Het Engelse rope is nauw verwant aan reep.

Een glaasje op de valreep

Valreep komt vaak voor in de uitdrukking een glaasje op de valreep. Daarmee is een afscheidsdronk bedoeld. In het boek Nederlands displegtigheden (1732) staat: “En (...) zoo was men van ouds in de Nederlanden gewoon, niet alleen afscheidmaalen te geven, en te houden (...) maar in ’t byzonder op het punt van scheiden een glas van afscheid te drinken, en dat somtyds te herhaalen, den reisvaardigen uitgelei gedaan hebbende, te scheep, of voor de wagen. Welke oude gewoonte nog bevestigd word[t] door de hedendaagse spreekwoorden: Een glaasje op de valreep en Een glaasje aan de wagen.” Wie op de valreep een glaasje dronk bij het afscheid, deed dat dus oorspronkelijk op het laatste moment voordat de boot vertrok.