Wat betekent ‘Om der wille van de smeer likt de kat de kandeleer’ en waar komt dit spreekwoord vandaan?

‘Om der wille van (of om den wille van of omwille van) de smeer likt de kat de kandeleer’ betekent: ‘soms zijn mensen bereid dingen te doen die ze eigenlijk niet prettig vinden als ze denken dat ze daar uiteindelijk voordeel bij hebben’. Deze uitdrukking beschrijft een situatie waarin iemand extra aardig doet tegen een ander, terwijl dat niet gemeend is. De vleierij is alleen maar een middel om iets bij de ander gedaan te krijgen. Oorspronkelijk wil de uitdrukking zeggen: als je een kat aan een kandelaar ziet likken, doet hij dat niet omdat hij de kandelaar zo lekker vindt. Hij likt er alleen maar aan vanwege het kaarsvet dat erop zit.

Jacob Cats (1577-1660) gebruikte het spreekwoord al: ‘Om de minne van het smeer, leckt de kat den kandeleer.’ Maar het is nog ouder: in de Proverbia communia (‘Gewone spreekwoorden’), een boek dat rond 1480 verscheen, stond al ‘Om die minne vanden smeere, leckt die catte den candeleere.’ In de loop van de negentiende eeuw werd de variant om der wille van de smeer gebruikelijker dan om de minne van de smeer. 

Betekenis van smeer

Smeer betekent van oorsprong ‘dierlijk vet’. Dit vet wordt verkregen uit de inwendige delen van runderen, schapen en geiten. Er werden vroeger kaarsen van gemaakt. In het Woordenboek der Nederlandsche Taal komt het volgende citaat (uit 1770) voor: “Schoon men bij ons de Kaarsen gewoonlijk bij de Kaarse-maakers of in de Smeer-winkels koopt, zo kan men dezelve echter in groote Huishoudingen zelf bereiden.” Smeerwinkels handelden in vetwaren, zoals kaarsvet, boter en lijnolie. In sommige delen van ons taalgebied was smeerwinkel een ander woord voor kruidenier.