Wat betekent om des keizers baard en waar komt deze uitdrukking vandaan?

Om des keizers baard betekent ‘zonder enig belang, om niets’. Zo is een wedstrijd om des keizers baard een wedstrijd waar niets van afhangt. Waar deze uitdrukking vandaan komt, is helaas niet duidelijk.

De uitdrukking komt waarschijnlijk uit het Duits. Sich um des Kaisers Bart streiten betekent ‘ruziemaken om niets’. Dit is mogelijk een verbastering van um den Geissen Bart streiten (dus om de ‘baard’ van een geit). Dat zou weer een vertaling zijn van het Latijnse de lana caprinia rixari (‘ruziemaken over geitenwol’). Deze Latijnse zin komt voor in de Epistulae van de Romeinse schrijver Horatius. In het desbetreffende hoofdstuk stelt Horatius quasi-serieus de vraag aan de orde of je geitenhaar ‘wol’ zou mogen noemen, net als een schapenvacht. Deze discussie ging later symbool staan voor een nutteloze discussie in het algemeen. De Latijnse uitdrukking de lana caprina heeft op zichzelf de figuurlijke betekenis ‘over niets (ruziemaken)’ gekregen.

Een andere verklaring gaat wél uit van de baard van een keizer. De oorsprong zou dan de volgende gedachte zijn: als je speelde om des keizers baard, speelde je om iets wat je nooit in je bezit zou kunnen krijgen - je zou er zelfs nooit bij in de buurt kunnen komen. Dat betekende dat je om iets speelde wat geen enkele reële waarde had als inzet van het spel.

Gesteld dat het om een echte keizer ging in deze uitdrukking, welke zou het dan zijn? Het Woordenboek der Nederlandsche Taal houdt het op “de witte baard van Karel den Groote of de roode van Frederik Barbarossa”.