Wat betekent de uitdrukking iemand monddood maken en waar komt deze uitdrukking vandaan?

Iemand monddood maken betekent ‘verhinderen dat iemand zijn mening kan geven’, ‘voorkomen dat iemand zich kan uiten’.

Monddood is, anders dan je misschien zou denken, geen samenstelling van mond en dood. Het is eigenlijk een ‘vertaling’ van het Duitse mundtot. In het Duits betekent jemanden mundtot machen hetzelfde als iemand monddood maken.

Mund in het Duitse woord mundtot is voortgekomen uit het Oudhoogduitse munt, dat ‘bescherming, voogdij’ betekende. Het zit ook in het Duitse woord Vormund, dat ‘voogd’ betekent. Munt/mund is uiteindelijk te herleiden tot het Latijnse woord manus, dat ‘hand’ betekende. Vormund betekende letterlijk: ‘beschermende hand die boven iemand wordt gehouden’.

Als je munt-tot (of in het Nederlands: mont-dood) was, betekende dit oorspronkelijk dat je ‘zonder bevoegdheid’ was. Je mocht dus over bepaalde zaken niet zelf beslissen. Dat deed je voogd dan voor jou. De mensen vergaten wat munt eigenlijk betekende en brachten het in verband met Mund (‘mond’) - een geval van volksetymologie. Daardoor kon in het Duits de uitdrukking jemanden mundtot machen ontstaan, met de betekenis ‘iemand tot zwijgen brengen’, ‘iemand de mond snoeren’. In het Nederlands gebeurde hetzelfde: men bracht mont in verband met de mond waarmee we spreken. Iemand monddood maken werd kennelijk opgevat als ‘iemands mond verlammen, zodat hij niet meer kan spreken’.

Mondig

Mondig (‘assertief, sociaal weerbaar’) is ook afgeleid van het Middelnederlandse woord mont in de betekenis ‘voogdij’, ‘voogd’. In het Middelnederlands betekende mondich ‘handelingsbekwaam, meerderjarig’. In de eeuwen daarna kreeg mondig andere betekenissen, die inmiddels ook verouderd zijn: ‘aangenaam van smaak’, ‘mondeling’ en ‘een grote mond hebbend’. Sinds het begin van de twintigste eeuw is mondig een synoniem van ‘assertief, sociaal weerbaar’. Misschien is de uitdrukking niet op je mondje gevallen zijn (‘assertief zijn’, niet bang zijn te zeggen wat je denkt’) daarop van invloed geweest.