Wat betekent met de noorderzon vertrekken en waar komt deze uitdrukking vandaan?

Met de noorderzon vertrekken betekent ‘ongemerkt vertrekken’, ‘ineens spoorloos verdwijnen’, ‘op de vlucht slaan’.

Noorderzon betekende ‘middernacht’. Letterlijk wilde de uitdrukking dus zeggen: ‘om middernacht vertrekken’. F.A. Stoett geeft in zijn spreekwoordenboek de volgende verklaring: “In die landen, waar de zon gedurende een tijd van het jaar niet ondergaat, schijnt zij, wanneer het bij ons nacht is, uit het noorden; vandaar dat men in de 17de eeuw onder de noorderzon middernacht verstond, evenals onder zuiderzon den middag.”

Het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT) vermeldt:

Noorderzon, vroeger in gebruik voor: de tijd, waarop de zon in het noorden staat, dat is voor plaatsen op het noordelijk halfrond te middernacht: vergelijk oosterzon, de tijd van zes uren ’s morgens (...), zuidoosterzon, kort voor den middag (...).
Bij noorderzon (thans altijd met de noorderzon) verhuizen, vertrekken en dergelijke: ’s nachts, of ook wel bij dag, heimelijk weggaan van zijn woon- of verblijfplaats.

Met de noorderzon vertrekken heeft al eeuwenlang de figuurlijke betekenis ‘plotseling en stiekem vertrekken’; het WNT geeft een citaat uit de zeventiende eeuw waaruit dat blijkt. In een boek over spreekwoorden (uit 1681) staat: “Verhuisen met de Noorderzon, dat is, verhuisen sonder huur te betaalen: betaalen den huiswaard met bedstroo.” Degenen die met de noorderzon vertrekken, laten dus geen geld, maar alleen hun lege bed achter.