Waar komt de uitdrukking met de noorderzon vertrekken vandaan?

Met de noorderzon vertrekken betekent ‘ongemerkt vertrekken’, ‘ineens spoorloos verdwijnen’, ‘op de vlucht slaan’.

Noorderzon betekende ‘middernacht’; letterlijk wilde de uitdrukking dus zeggen: ‘om middernacht vertrekken’. F.A. Stoett geeft in zijn spreekwoordenboek de volgende verklaring: “In die landen, waar de zon gedurende een tijd van het jaar niet ondergaat, schijnt zij, wanneer het bij ons nacht is, uit het noorden; vandaar dat men in de 17de eeuw onder de noorderzon middernacht verstond, evenals onder zuiderzon den middag.”

Het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT) vermeldt:

Noorderzon, vroeger in gebruik voor: de tijd, waarop de zon in het noorden staat, dat is voor plaatsen op het noordelijk halfrond te middernacht: vergelijk oosterzon, de tijd van zes uren ’s morgens (...), zuidoosterzon, kort voor den middag (...).
Bij noorderzon (thans altijd met de noorderzon) verhuizen, vertrekken en dergelijke: ’s nachts, of ook wel bij dag, heimelijk weggaan van zijn woon- of verblijfplaats.

Met de noorderzon vertrekken heeft al eeuwenlang de figuurlijke betekenis ‘plotseling en stiekem vertrekken’; het WNT geeft een citaat uit de zeventiende eeuw waaruit dat blijkt. In een boek over spreekwoorden (uit 1681) staat: “Verhuisen met de Noorderzon, dat is, verhuisen sonder huur te betaalen: betaalen den huiswaard met bedstroo.” Degenen die met de noorderzon vertrekken, laten dus geen geld, maar alleen hun lege bed achter.