Wat betekent ‘Maak je borst maar nat’ en waar komt deze uitdrukking vandaan?

‘Maak je borst maar nat’ betekent: ‘bereid je voor op iets moeilijks’. Dat kan een zware inspanning zijn of een moeilijke klus, maar je kunt het ook zeggen als je verwacht dat iemand veel kritiek of tegenstand krijgt en zich daarvoor schrap moet zetten.

De uitdrukking is nog niet zo oud en komt volgens de taalkundige Hans Beelen uit de zwemsport. In de loop van de negentiende eeuw werd zwemmen steeds populairder. Doordat er nog geen verwarmde zwembaden waren, konden zwemmers alleen terecht in de zee of in een afgezet stuk oppervlaktewater. Dat water was een groot deel van het jaar erg koud. Vandaar dat zwemmers de tip kregen niet meteen in het koude water te springen, maar eerst wat water tegen hun borst aan te spetteren. In het boek Jongensdagen (1909) van Theo Thijssen staat bijvoorbeeld: “‘Kom! Je borst nat, en dan d’r dóór!’ riep de zwemmeester.”

‘Maak je borst nat!’ is dus eigenlijk een advies of bevel dat van de kant werd gegeven. Daarna gingen de zwemmers het koude water in – iets waar ze wel enig doorzettingsvermogen voor nodig hadden. Daardoor kreeg ‘Maak je borst nat’ de betekenis ‘bereid je voor op iets waarvoor je een beetje moed nodig hebt om het aan te kunnen’. Later kwam het bijwoord maar in de uitdrukking terecht: ‘Maak je borst maar nat!’ Dit maar maakt er een soort waarschuwende aansporing van in plaats van een bevel.

Matrozen op zeilschepen?

Een andere verklaring van ‘Maak je borst maar nat’ is dat deze aanmoediging oorspronkelijk gericht was aan scheepslui aan boord van zeilschepen. Door het zware werk aan dek zouden ze nat worden van het opspattende water (en het zweet), maar daar moesten ze niet op letten: aan het werk dus!

Deze verklaring is toch niet zo logisch als ze misschien lijkt. Als je aan boord nat wordt door opspattend water, komt dat niet voornamelijk of alleen op je bovenlijf terecht. Bovendien is ‘Maak je borst maar nat’ pas in de loop van de twintigste eeuw in gebruik gekomen en niet eeuwen geleden al, toen er nog alleen maar zeilschepen waren.

‘Zet borst aen!’

In het boek Aeloude en hedendaegsche scheeps-bouw en bestier (1671) van Nicolaas Witsen staat overigens wel het commando ‘Zet borst aen’: “Dit is het woort als men kracht van noden heeft, om ’t anker te lichten en spil te drayen.” Met spil draaien is bedoeld dat enkele matrozen in een kring achter elkaar tegen de zogeheten kaapstander (een soort groot wiel dat horizontaal ligt) duwden, bijvoorbeeld om het anker op te halen. Dat was zwaar werk. ‘Zet borst aen’ betekent dus wel degelijk iets als ‘zet je schrap’, maar dat matrozen hun borst altijd zouden natmaken (ofwel door de inspanning, ofwel door opspattend water, ofwel ter voorbereiding op een zware klus) wordt nergens bevestigd.