Wat betekent krokodillentranen huilen (of schreien) en waar komt deze uitdrukking vandaan?

Wie krokodillentranen huilt, is een bedrieger. Hij doet namelijk alsof iets hem veel verdriet doet of sterk aangrijpt, terwijl het hem in werkelijkheid niet veel kan schelen.

Vroeger dacht men dat krokodillen werkelijk weleens huilden. Taaljournalist Ewoud Sanders haalt in zijn taalrubriek Woordhoek bisschop Asterius van Amasea (350-ca. 410 n.Chr.) aan. Deze bisschop beschreef hoe nijlkrokodillen zaten te huilen bij de hoofden van de mensen die ze zojuist hadden opgegeten. Volgens Asterius waren dat overigens geen tranen van (nep)berouw, maar tranen van spijt, omdat aan een hoofd zo weinig vlees zit, en het dus niet zo'n smakelijk hapje is.

In een bewerking van de Physiologus, een boek uit de derde of vierde eeuw n.Chr. waarin onder meer de eigenschappen van dieren worden verklaard, staat: “Alleen het hoofd [van de mens] kan de krokodil vanwege de haren niet opeten. Hij laat zijn blik over het mensenhoofd gaan en weent hete tranen. Daarmee bevochtigt hij het hoofd en dan kan hij het toch nog opeten.” Volgens deze verklaring vergoot de krokodil zijn tranen dus zelfs uit praktische overwegingen.

In de negende eeuw schreef de theoloog Pothius in zijn boek Myriobiblon dat krokodillen hun slachtoffers naar zich toe lokten door het gehuil van een kind na te bootsen. Terwijl ze hun prooi opaten, huilden de krokodillen vervolgens van (nep)berouw.

Door dit soort verhalen is de krokodil met zijn tranen een symbool van huichelachtigheid geworden: tranen vergieten, maar ondertussen wel gewoon je slachtoffer oppeuzelen. Vanuit die gedachte kon de uitdrukking krokodillentranen huilen/schreien ontstaan in de betekenis ‘net doen alsof je iets heel erg vindt’. 

Krokodillen kunnen natuurlijk niet echt kindergehuil nadoen, en de gedachte aan huichelarij is gebaseerd op fabels, maar de ogen van het dier scheiden wel echt traanvocht af. Dat traanvocht houdt onder meer bacteriën op een afstand, net als bij ons. Als een krokodil een prooi heeft gegeten, scheidt hij mogelijk extra traanvocht af om het zout kwijt te raken dat hij heeft binnengekregen door het eten van zijn prooi. ‘Huilen’ is de enige manier voor de krokodil om overtollig zout uit zijn lichaam te krijgen, want hij kan het niet uitplassen of uitzweten. Zijn nieren kunnen namelijk alleen urine met een laag zoutgehalte produceren, en in zijn dikke pantser zitten geen zweetklieren.

Krokodillentranen is overigens ook de benaming van een neurologisch symptoom, dat onder meer kan optreden bij mensen die een aangezichtsverlamming hebben gehad. Bij de patiënt rollen dan de tranen over zijn wangen, meestal tijdens het eten. Hij kan deze tranenvloed niet stoppen.