Wat betekent krokodillentranen huilen (of schreien) en waar komt deze uitdrukking vandaan?

Als je krokodillentranen huilt, ben je een bedrieger. Je doet dan namelijk alsof iets je veel verdriet doet of sterk aangrijpt, terwijl het je in werkelijkheid niet veel kan schelen.

Vroeger dacht men dat krokodillen werkelijk weleens huilden. Taaljournalist Ewoud Sanders haalde in zijn taalrubriek in NRC, ‘Woordhoek’, ooit bisschop Asterius van Amasea (350-ca. 410 n.Chr.) aan. Deze bisschop beschreef hoe nijlkrokodillen zaten te huilen bij de hoofden van de mensen die ze zojuist hadden opgegeten. Volgens Asterius waren dat overigens geen tranen van (nep)berouw, maar tranen van spijt, omdat aan een hoofd zo weinig vlees zit, en het dus niet zo'n smakelijk hapje is.

In een bewerking van de Physiologus, een boek uit de derde of vierde eeuw na Christus waarin onder meer eigenschappen van dieren worden verklaard, staat: “Alleen het hoofd [van de mens] kan de krokodil vanwege de haren niet opeten. Hij laat zijn blik over het mensenhoofd gaan en weent hete tranen. Daarmee bevochtigt hij het hoofd en dan kan hij het toch nog opeten.” Volgens deze verklaring vergoot de krokodil zijn tranen dus uit praktische overwegingen.

In de negende eeuw schreef de theoloog Pothius in zijn boek Myriobiblon dat krokodillen hun slachtoffers naar zich toe lokten door het gehuil van een kind na te bootsen. Terwijl ze hun prooi opaten, huilden de krokodillen vervolgens van (nep)berouw.

Door dit soort verhalen is de krokodil met zijn tranen een symbool van huichelachtigheid geworden: tranen vergieten, maar ondertussen wel gewoon je slachtoffer oppeuzelen. Vanuit die gedachte kon de uitdrukking krokodillentranen huilen/schreien ontstaan in de betekenis ‘net doen alsof je iets heel erg vindt’. 

Krokodillen kunnen natuurlijk niet echt kindergehuil nadoen, en de gedachte aan huichelarij is gebaseerd op fabels, maar de ogen van het dier scheiden wel echt traanvocht af. Dat traanvocht houdt onder meer bacteriën op een afstand, net als bij mensen. Als een krokodil een prooi heeft gegeten, scheidt hij mogelijk extra traanvocht af om het zout kwijt te raken dat hij heeft binnengekregen door het eten van zijn prooi. ‘Huilen’ is de enige manier voor de krokodil om overtollig zout uit zijn lichaam te krijgen, want hij kan het niet uitplassen of uitzweten. Zijn nieren kunnen namelijk alleen urine met een laag zoutgehalte produceren, en in zijn dikke pantser zitten geen zweetklieren.

Krokodillentranen is overigens ook de benaming van een neurologisch symptoom, dat onder meer kan optreden bij mensen die een aangezichtsverlamming hebben gehad. Als je daaraan lijdt, rollen de tranen over je wangen, meestal tijdens het eten, en kun je deze tranenvloed niet stoppen.