Wat betekent je sjakes houden en waar komt deze uitdrukking vandaan?

Je sjakes houden betekent ‘je koest houden’, ‘je rustig houden’. Bijvoorbeeld: ‘Hou je sjakes en blijf binnen!’ Het kan ook betekenen: ‘je stilhouden omdat je niet wilt opvallen’. Bijvoorbeeld: ‘Ze vroegen om vrijwilligers, maar ik had geen zin en hield me sjakes.’

Sjakes verwijst naar een personage uit de Vlaemsche klucht van Sinjoor Jakus Smul. Deze klucht werd in 1645 geschreven door Willem van Bruyningen, een auteur over wie verder niets bekend is. Jakus (een verbastering van Jacques) heeft een verhouding met de vrouw van de schoenmaker. Aan het begin van de klucht moet hij zich in z’n blootje verbergen in een provisiekast, omdat de schoenmaker onverwacht thuiskomt. Jakus moet een tijdje doodstil in de kast blijven zitten: hij hield zich dus sjakes uit angst voor ontdekking.

In het boek De Boeventaal, zakwoordenboekje van het Bargoensch (1906) staat sjaak/sjaakies, met de betekenis ‘kalm’ en het voorbeeld ‘Houd je sjaakies’ (‘houd je kalm, doe of je nergens iets van weet’). Mogelijk is de uitdrukking dus (mede?) dankzij het Bargoens, de taal van rondreizende handelaren, landlopers en dieven, bekend geworden. 

De naam Jakus verwijst waarschijnlijk ook naar de Franse uitdrukking faire le Jacques (‘zich van de domme houden’, ‘de hansworst uithangen’). Jacques is in het Frans een spotnaam voor boeren.

In jacquet (‘jas met weggesneden panden’) zit de verkleinvorm van deze spotnaam verstopt. Jacques betekende niet alleen ‘boer’, maar ook ‘lakei’. Een jacquet is dus eigenlijk een lakeienjasje.