Wat betekent je eigen broek ophouden en waar komt deze uitdrukking vandaan?

Als je je eigen broek kunt ophouden, wil dat zeggen dat je zelfstandig bent, vooral in financieel opzicht. De uitdrukking verwijst naar een broek die je draagt met bretels of een riem of koord, zodat hij niet afzakt. De bretels of de riem moeten de broek dus ophouden in de zin van ‘omhooghouden’.

De uitdrukking kwam in de jaren tachtig algemeen in gebruik, maar is ouder. In 1956 stond bijvoorbeeld al in de krant: “(…) de sociale misstanden die in crisistijd ontstonden als gevolg van het in de U.S.A. beleden principe ‘dat ieder zijn eigen broek maar moet ophouden’”. Ook een variant met ophalen kwam weleens voor: “(… ) zèlf hebben ze het eigenlijk niet noodig. ‘Ze kunnen immers zèlf hun broek wel ophalen’” (1919).

In de uitdrukkingenwoordenboeken is niets te vinden over de herkomst van je eigen broek ophouden. Het ligt het meest voor de hand aan te nemen dat het als een uiting van zelfstandigheid werd gezien als je er zelf voor kon zorgen dat je broek netjes om je billen zat. Misschien werd er ook gedacht aan kleine kinderen, die dat juist niet kunnen en die je moet helpen met aankleden. Dit verband is echter nergens expliciet te vinden.

Iemand de broek opbinden/opveteren

Vroeger kwamen ook de uitdrukkingen iemand de broek opbinden, iemand de broek opveteren en iemand de broek opnestelen voor. Met een broek opbinden werd bedoeld dat je door de riem of bretels vast te maken je broek dichtmaakte. Bij opveteren moet je denken aan de broek vastrijgen door veters door gaatjes te steken. In opnestelen zit nestel, een oud woord dat ook ‘veter’ betekende.

De figuurlijke betekenis van iemand de broek opbinden/opveteren/opnestelen was: ‘iemand een uitbrander geven’ of zelfs ‘iemand een pak slaag geven’. 

Meer lezen?

• Marc De Coster, Woordenboek van populair taalgebruik (1994)
• F.A. Stoett, Nederlandsche spreekwoorden, spreekwijzen, uitdrukkingen en gezegden (1923)
• P. Weiland, Nederduitsch taalkundig woordenboek (1804)