Wat betekent in een ivoren toren zitten en waar komt deze uitdrukking vandaan? 

Als je zegt dat iemand in een ivoren toren zit (of leeft), wil dat zeggen dat je vindt dat deze persoon zich afzondert van het ‘gewone leven’. Zo iemand leeft teruggetrokken, of omringt zich alleen met de ‘eigen soort mensen’. Dat geeft de indruk van hooghartigheid en ‘zich te goed voelen voor de gewone mensen’. Het verwijt aan mensen in een ivoren toren is daarom vaak dat zij niet weten wat er écht aan de hand is in de maatschappij of bij andere groepen in de samenleving. Daaruit vloeit voort dat anderen vinden dat zij geen recht van spreken hebben over onderwerpen die de ‘gewone mensen’ bezighouden.

Deze uitdrukking komt vanaf de negentiende eeuw voor, vaak met betrekking tot kunstenaars, wetenschappers, politici enz. die weinig of geen aandacht hebben voor de gemeenschap, maar zich in hun eigen wereld opsluiten.

Het Etymologisch Woordenboek van het Nederlands (EWN) vermeldt dat de uitdrukking ivoren toren als symbool voor afzondering van de dagelijkse realiteit een leenvertaling is van het Franse tour d’ivoire. Deze uitdrukking is geïntroduceerd door de literatuurcriticus Charles Sainte-Beuve. Hij schreef in 1837 over de schrijver Alfred de Vigny: “Et Vigny, plus secret, comme en sa tour d’ivoire, avant midi rentrait” (‘en Vigny trok zich voor de middag stilletjes terug als in zijn ivoren toren’).

In het Oude Testament van de Bijbel komt de woordcombinatie turris eburnea (in de Statenvertaling: “elpenbenen toren”) voor. In Hooglied 7:5 is deze ivoren toren beeldspraak voor een mooie, sterke en rechte hals. Ook in de moderne literatuur kwam ivoren toren tot in de negentiende eeuw nog voor als symbool van reinheid en kracht.

Niet alleen het hierboven aangehaalde citaat van Sainte-Beuve is van invloed geweest op het ontstaan van de negatievere betekenis van ivoren toren. Ook Ivory Tower, de titel van een niet-voltooide roman van Henry James, postuum verschenen in 1917, heeft de betekenis beïnvloed. Tegenwoordig duidt ivoren toren in veel talen op wereldvreemdheid, op iemand die zich hooghartig of onverschillig voor anderen afzondert.