Wat betekent iets in de waagschaal stellen en waar komt deze uitdrukking vandaan?

Iets in de waagschaal stellen betekent ‘iets op het spel zetten, iets riskeren’. Je komt deze uitdrukking vaak tegen in zinnen als ‘Zij stelden hun leven in de waagschaal voor onze vrijheid’ en ‘Ze stelt alles in de waagschaal voor haar droom.’

Het werkwoord wegen had vroeger een variant: wagen. Naast weegschaal bestond daardoor ook waagschaal. De weegschaal/waagschaal werd gezien als een symbool van onzekerheid. Als je iets liet wegen, wist je immers niet (precies) hoe zwaar het was. Je moest afwachten wat de weegschaal zou aangeven. Vanuit die gedachte aan onzekerheid ontstond bij in de weegschaal/waagschaal stellen de figuurlijke betekenis ‘onzeker zijn of je iets zult behouden of verliezen’. Het historische Woordenboek der Nederlandsche Taal vermeldt bij in de weegschaal zetten (of: leggen/stellen): “iets op het spel zetten; iets blootstellen aan het ongewisse van het lot; iets aan de onzekere kansen van het geluk overlaten”.

Toen wagen in de betekenis ‘wegen’ in onbruik raakte, ging men waagschaal associëren met een ander werkwoord wagen, dat we nu ook nog kennen: ‘riskeren’. De betekenis van de uitdrukking veranderde daardoor een beetje. Het gevoel van onzekerheid verdween naar de achtergrond en het nemen van een groot risico kwam juist sterker naar voren. De variant in de weegschaal stellen komt vrijwel niet meer voor.