Wat betekent iemand iets op de mouw spelden en waar komt deze uitdrukking vandaan?

Iemand iets op de mouw spelden betekent ‘iemand leugens vertellen, iemand maar wat wijsmaken’.

De precieze herkomst van deze uitdrukking is onduidelijk. Wel staat vast dat het gaat om de mouw van een kledingstuk en dat daarop iets bevestigd werd. Dat kán iets waardevols zijn geweest. F.A. Stoett ziet een mogelijk verband met de vroegere gewoonte elkaar geschenken of een waardevol voorwerp op de mouw te binden bij feestelijke gelegenheden. Van daaruit zou iemand iets (moois) op de mouw spelden (ook wel binden) de figuurlijke betekenis ‘iemand vleien’ hebben gekregen en vervolgens ‘iemand beetnemen, iemand iets wijsmaken’. Jacob Cats schreef in 1620: “Wie van de hoofsche pragt sijn herte laet bewinden / Dien is te wonder licht yet op de mou te binden” (‘wie zich ‘laat inpakken’ door hoofse pracht, is gemakkelijk iets op de mouw te spelden’).

Een andere verklaring is dat iemand iets op de mouw spelden - wat dat ‘iets’ dan ook was - in het algemeen werd opgevat als ‘iets aan iemand vasthechten’. Dit werd dan in figuurlijke zin ‘iemand iets doen geloven’, ‘iemand iets wijsmaken’. Carolus Tuinman geeft in zijn spreekwoordenboek uit 1726 twee mogelijkheden: het zou kunnen gaan om kinderen die een boodschap moeten doen, maar te jong zijn om die te onthouden, zodat je om ze te helpen een briefje met die boodschap op hun mouw speldt? Dan zou iemand iets op de mouw spelden eigenlijk betekenen: ‘iemand als een kind behandelen’. Je kunt volgens Tuinman ook briefjes op iemands kleren spelden om zo iemand te bespotten. Dat is iemand iets op de mouw spelden een beeld voor iemand bespotten door te liegen.

Er was ooit een variant van deze uitdrukking in gebruik: iemand blauwe bloempjes op de mouw spelden. Met blauwe bloempjes worden bedrieglijke woorden en kletspraatjes bedoeld. Het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT) vermeldt bij het trefwoord blauw dat deze kleur vaak iets bedrieglijks aanduidt. Daarbij staat onder meer het voorbeeld: “Hoe datse (t.w. de vrijers) sweeren echte trouw / En spelden soo de jeught blauw bloemkens op de mouw.”