Wat betekent hutje bij mutje leggen en waar komt deze uitdrukking vandaan?

Hutje bij mutje leggen betekent ‘allemaal iets bijdragen’, ‘gezamenlijk de kosten dragen’. Je gebruikt deze uitdrukking als er een bepaald bedrag op tafel moet komen, waarbij het geld uit alle hoeken en gaten bij elkaar gehaald moet worden.

De herkomst van hutje bij mutje leggen is helaas niet duidelijk. De uitdrukking gaat waarschijnlijk terug op met hutje en mutje, een oude uitdrukking die ‘met het hele huishouden; alles meenemend’ betekent, vergelijkbaar met de uitdrukking met je hele hebben en houden dus.

Van Dale vermeldt hutje bij mutje (dus met het voorzetsel bij) pas in zijn tiende druk (1976) voor het eerst. De oudste vermelding van hutje bij mutje in de krant dateert echter al van 1891: “Toen gingen Jan, Piet, Klaas, Hein en Kees, die anders ieder voor één franc wedden, hutje bij mutje doen” (Leeuwarder Courant, 13 maart 1891).

Er zijn verschillende mogelijkheden voor de herkomst van deze uitdrukking geopperd.

• Hutje of hot was een woord voor ‘mand’ of ‘korf’. Mutje is eraan toegevoegd voor het rijm. (‘al je bezittingen in een mand meenemend’)
• Hutje en mutje gaan terug op de Vlaamse woorden hot en mot, die beide de betekenis ‘klomp hout’ hebben. (‘al je waardeloze spullen meenemend’?)
• Hutje en mutje gaan terug op de Vlaamse woorden hut(je) (‘kot’) en mot (‘zeug’). (‘met alle huisraad en de beestenboel’)
• Hutje en mutje staan voor het hoed en het mud(de); dat zijn verouderde maataanduidingen. (‘met al het kleinere en het grotere’)

De uitdrukking botje bij botje leggen betekent hetzelfde als hutje bij mutje leggen.

Hutjemutje zitten

Hutjemutje zitten betekent ‘dicht op elkaar gepakt zitten’. Deze uitdrukking is verwant met met hutje en mutje en hutje bij mutje. Van Dale vermeldt hutjemutje zitten voor het eerst in zijn veertiende druk (2005). Het woordenboek van Koenen doet dat in zijn 29ste druk (1999).

Aan het begin van de twintigste eeuw kwam hutjemutje ook geregeld voor als zelfstandig naamwoord in de betekenis ‘zooitje’ (‘het hele hutjemutje bij elkaar’). Bijvoorbeeld “het gansche versomberde hutje-mutje van kamertjes en hokken” en “grappig zoo’n hutje-mutje van allerhande huizen door elkaar”. Soms kom je het hele hutjemutje nog weleens tegen.