Wat betekent ‘Het is huilen met de pet op’ en waar komt deze uitdrukking vandaan? 

‘Het is huilen met de pet op’ zeg je als iets van slechte kwaliteit is. Het betekent: ‘dit is zwaar teleurstellend’, ‘dit is waardeloos, dit is helemaal niets’.

Het is onduidelijk waar deze uitdrukking vandaan komt. ‘Het is huilen!’ staat in het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT) met de betekenissen “’t is narigheid, ’t is misère”. Waar de latere toevoeging met de pet op vandaan komt, wordt nergens vermeld. Het is mogelijk een grappige versterking, die oorspronkelijk iets uitdrukte als ‘overduidelijk’, ‘totaal, in alle opzichten’. Bij knudde vermeldt het WNT de uitdrukkingen knudde met een rietje en knudde met de pet op. De toevoegingen met een rietje en met de pet op zijn ook hier ter versterking toegevoegd. Huilen met de pet op komt in 1913 voor het eerst op schrift voor, in het Handboek der Nederlandsche Taal van Jac. van Ginneken.

Er zijn varianten van huilen met de pet op in omloop geweest: huilen met klep dicht, huilen met de muts op, huilen met een rietje en huilen met de lamp uit. 

Huilen en de lamp vasthouden

Marc De Coster noemt in zijn Woordenboek van populaire uitdrukkingen, clichés, kreten en slogans (2002) ook ‘Het is huilen en de lamp vasthouden’ als variant. Ook deze uitdrukking betekent ‘het is bedroevend, het is waardeloos’. Het WNT vermeldt ‘Je kunt niet huilen en de lamp vasthouden’, met de betekenis ‘je kunt geen twee dingen tegelijk goed doen’.

Volgens De Coster verwijst deze uitdrukking misschien naar degene die vroeger de olielamp moest vasthouden, zodat ook het laatste restje olie kon opbranden. Wie die taak had, kon niet ook nog iets anders doen. En dat andere was dan in dit geval: huilen.

In Huizinga’s Spreekwoorden en gezegden staat deze verklaring ook, samen met deze “geschiedenis” die het voorkomen van huilen in deze uitdrukking moet verklaren: “Een oude man lag op zijn sterfbed; de hele familie stond er snikkend omheen, alleen een zoon stond onbewogen. Toen hem een verwijt werd gemaakt over zijn gevoelloosheid, zei hij diep verontwaardigd: ‘Ik kan toch niet huilen en de lamp vasthouden?’” In het Bataviaasch nieuwsblad van 11 december 1886 wordt dit verhaal iets anders verteld: “Toen een arme jongen in Holland bij het afleggen zijner gestorven moeder het licht à la Mozes moest omhoog houden, huilde hij niet. De afleggende buurvrouw verweet hem zijn hardvochtigheid. ‘lk kan’, zei de jongen ter verontschuldiging, ‘niet huilen en de lamp vast houden.’” Dat de uitdrukking huilen en de lamp vasthouden werkelijk te herleiden is tot zo’n voorval, is onwaarschijnlijk.