Waar komt de uitdrukking hom of kuit vandaan en wat wordt ermee bedoeld?

Hom of kuit wordt gebruikt in situaties waarin om duidelijkheid wordt gevraagd. Bijvoorbeeld: ‘Wat wil je: meegaan of hier blijven? Hom of kuit.’ Bedoeld is dan ‘wees eens duidelijk’, ‘maak een keuze’.

De oorspronkelijke uitdrukking is haring of kuit willen hebben. Deze variant is al zo’n vijf eeuwen oud. Hij betekende ‘duidelijkheid willen, precies willen weten hoe iets zit’. In de spreekwoordenverzameling Seeman (1681) van W. à Winschooten staat bij haring of kuit willen hebben: “een Vissers spreekwoord, die soo [= als] sij geen Haaring kunnen vangen, ten minste eenige geschoote kuit in haar [= hun] Netten verneemen”. Volgens het boek Nederlandse spreekwoorden, spreuken en zegswijzen van K. ter Laan (1956) is de betekenis verschoven van ‘het een óf het ander willen hebben’ naar ‘willen weten hoe het ervoor staat’.

Later is naast haring of kuit willen hebben de variant hom of kuit willen hebben ingeburgerd geraakt, vermoedelijk doordat hom (‘zaad van (mannetjes)vissen’) en kuit (‘visseneitjes’) zo vaak in dezelfde context voorkomen. De oudst bekende vermelding van hom of kuit dateert uit de negentiende eeuw: “Men ziet het, de heeren willen er hom of kuit van hebben” (De Standaard, 28 juni 1895).