Waar komt de uitdrukking ‘Het zijn niet allen koks die lange messen dragen’ vandaan?

Deze uitdrukking betekent: ‘je kunt je in mensen vergissen: uiterlijk vertoon bewijst niet dat iemand ook werkelijk kundig is’, oftewel: ‘schijn bedriegt’. Dus: hoewel koks (lange) messen gebruiken, hoeft iemand met zo’n mes niet per se een (goede) kok te zijn.

Het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT) vermeldt dat met deze uitdrukking oorspronkelijk bedoeld werd dat een hoge rang en veel aanzien niet altijd hoeven te betekenen dat iemand ook echt veel in zijn mars heeft. Het WNT geeft een citaat uit 1526: “Synt al coken [koks] die langghe messen draeghen?”

F.A. Stoett en het WNT geven een groot aantal synoniemen van ‘Het zijn niet allen koks die lange messen dragen’, onder meer (hier omgezet in modern Nederlands):

• Het zijn niet allen koks die besmeurde schorten dragen.
• Het zijn niet allen dokters die rode bonnetten dragen. (Een bonnet werd vroeger gedragen als onderdeel van de ambtskleding van onder anderen priesters en doctoren.)
• Het zijn niet allen papen die een kale kruin hebben.
• Het zijn niet allen monniken die kappen dragen. (Ook al in het Middeleeuws Latijn: ‘Cucullus non facit monachum’ – ‘de kap maakt de monnik niet’.)
• Het zijn niet allen jagers die op de hoorns blazen. (Ook al in het Middeleeuws Latijn: ‘Non est venator omnis qui cornua sufflat’.)
• Het zijn niet allen apostelen die wandelstokken dragen. (De wandelstok is in afbeeldingen een kenmerkend attribuut van apostelen, zie bijvoorbeeld de apostel Jakobus de Meerdere.)

In verschillende talen komen vergelijkbare uitdrukkingen voor. Het klassieke Latijn kende ‘Non omnes, qui habent citharam, sunt citharoedi’ (‘het zijn niet allen muzikanten die een muziekinstrument hebben’). Van Dale (2005) verwijst naar de Latijnse spreuk ‘Thyrsigeri multi, paucos adflavit Bacchus’ (‘velen dragen een thyrsus [bacchusstaf], maar weinigen worden door Bacchus [de god van de wijn en lekker eten] bezield’). In het Duits zijn ‘Es sind nicht alle Jäger, die das Horn blasen’ en ‘Es sind nicht alle Köche, die lange Messer tragen’ bekend. En het Engels kent ’All are not hunters that blow the horn.’