Wat betekent het voortouw nemen en waar komt deze uitdrukking vandaan?

Het voortouw nemen betekent ‘het initiatief nemen’, ‘ergens mee beginnen en daarmee anderen stimuleren mee te doen’.

Met een voortouw is een touw aan de voorkant van een schip bedoeld (de voortros). Met dat touw wordt het schip aan de voorkant vastgemaakt aan de wal. Het is meestal ook de eerste verbinding tussen het schip en de wal als een schip wordt aangemeerd. Degene die het voortouw in zijn handen neemt, zorgt er dus voor dat het aanmeren goed zal verlopen. Waarschijnlijk heeft het voortouw nemen daardoor de figuurlijke betekenis ‘het initiatief nemen’ gekregen.

Het voortouw nemen is een relatief jonge uitdrukking. Ze komt vanaf het begin van de twintigste eeuw in Nederlandse kranten voor, en pas vanaf de jaren tachtig met enige regelmaat. In 1982 werd het gebruik van het voortouw nemen in ons tijdschrift Onze Taal zelfs een “modeverschijnsel” genoemd, dat volgens de auteur van het artikel thuishoorde in het rijtje problematiek, inhoudelijk, het afbouwen van van alles en nog wat en het groene licht geven voor iets. Al deze ‘modeverschijnselen’ zijn inmiddels geheel ingeburgerd.

Die voortou neem

Het Afrikaans kent de vergelijkbare uitdrukking die voortou neem in de betekenis ‘de leiding nemen’. Deze uitdrukking gaat terug op het ploegen met ossen. Aan de voorste twee ossen was een touw vastgemaakt om ze te kunnen aansturen. Wie het voortouw nam, had daarmee dus de leiding over de ossen. 

In het achtertouw raken

De uitdrukking in het achtertouw raken betekent ‘achteropraken’ (‘op achterstand komen’, ‘achterblijven’). Het achtertouw is de tros of het kabeltouw waarmee het achterschip aan de wal vastzit.