Waar komt de uitdrukking ‘Het hemd is nader dan de rok’ vandaan?

‘Het hemd is nader dan de rok’ wordt gezegd om uit te drukken dat je vooral je eigen belangen of anders die van je naaste familie laat voorgaan. Voor mensen die verder weg staan, doe je minder moeite. De uitdrukking past bijvoorbeeld in een zin als ‘Ik wist wel dat die jeugdtrainer zijn eigen kind sowieso zou opstellen; het hemd is nu eenmaal nader dan de rok.’ Het Groot Uitdrukkingenwoordenboek van Van Dale (2006) vermeldt dat ‘Het hemd is nader dan de rok’ vaak een spottende, minachtende bijklank heeft.

Met rok wordt hier een overkleed bedoeld, een kledingstuk dat mannen en vrouwen vroeger meestal over het hemd droegen. Het hemd zat dus meteen op de huid, en de rok kwam daaroverheen. Je eigen belangen en die van je naasten zitten net als een hemd ‘het dichtst op je huid’, oftewel: ze wegen het zwaarst. Vanuit deze gedachte ontstond de uitdrukking ‘Het hemd is nader dan de rok.’

De Dikke Van Dale (2015) noemt bij deze uitdrukking een Latijns citaat van de Romeinse dichter Plautus: ‘Tunica propior pallio est’; dit betekent ook ‘het hemd is nader dan de rok’. De gezaghebbende spreekwoordenverzamelaar F.A. Stoett vermeldt dat ook in veel andere talen een dergelijke uitdrukking bestaat: ‘La chemise est plus proche que le pourpoint’, ‘Das Hemd ist mir näher als der Rock’ en ‘Near is my coat but nearer is my skin.’