Wat betekent ‘Het hemd is nader dan de rok’ en waar komt deze uitdrukking vandaan?

‘Het hemd is nader dan de rok’ betekent dat anderen vooral hun eigen belangen of anders die van hun naaste familie laten voorgaan. Voor mensen die verder weg staan, doen zij minder moeite. De uitdrukking past bijvoorbeeld in een zin als ‘Ik wist wel dat die jeugdtrainer zijn eigen kind sowieso zou opstellen, maar ja, het hemd is nu eenmaal nader dan de rok.’ De uitdrukking heeft vaak een spottende bijklank.

Met rok is hier een overkleed bedoeld: een kledingstuk dat mannen en vrouwen vroeger meestal over het hemd droegen. Het hemd zat dus meteen op de huid, en de rok kwam daaroverheen. ‘Het hemd is nader dan de rok’ is op basis daarvan ontstaan: je eigen belangen en die van je naasten zitten net als een hemd ‘het dichtst op je huid’. Daardoor wegen ze ook het zwaarst.

Ook andere talen kennen deze of een vergelijkbare uitdrukking ook: ‘La chemise est plus proche que le pourpoint’, ‘Das Hemd ist mir näher als der Rock’ en ‘Near is my coat but nearer is my skin.’ De Romeinse dichter Plautus schreef: ‘Tunica propior pallio est’, dat ook ‘het hemd is nader dan de rok’ betekent.

Meer lezen?

• F.A. Stoett, Nederlandsche spreekwoorden, spreekwijzen, uitdrukkingen en gezegden (1923)

• P. Weiland, Nederduitsch taalkundig woordenboek (1803)

• Verzameling van Vaderlandsche Spreekwoorden, opgehelderd door J.F. Martinet (1797)