Wat betekent ‘Dat is de hamvraag’ en waar komt deze uitdrukking vandaan?

‘Dat is de hamvraag’ betekent ‘dat is de cruciale vraag’, ‘dat is de vraag waar het allemaal om draait’.

Deze is in de jaren vijftig ontstaan. Van 1953 tot 1957 zond de NCRV de quiz Mastklimmen uit op de radio. Hoe meer vragen de deelnemers aan deze quiz juist beantwoordden, hoe hoger zij opklommen in een mast die in de studio was geplaatst. Bovenin hing als hoofdprijs een gerookte ham. Wie het juiste antwoord gaf op de laatste en belangrijkste vraag, de hamvraag, mocht de ham uit de mast pakken. De presentator (Johan Bodegraven) zei aan het eind van het spel altijd: “Want haalde u de ham niet uit de top, dan haalde u in elk geval uw kennis weer eens op!”

Mastklimmen was trouwens een spel dat al eeuwenlang wordt gespeeld. Zo moesten deelnemers aan het mastklimmen tijdens het Brusselse Victoriefeest in 1688 (een feest ter ere van de slag bij Woeringen uit 1288) langs een met zeep ingesmeerd touw naar boven klimmen “om van den top van den mast een stuck vlees, dat daer op stack, af te halen”, aldus de Amsterdamsche Courant van 5 juni 1688.

Het Amerikaans-Engels kent het vergelijkbare the sixty-four thousand dollar question (gebaseerd op een televisiequiz uit de jaren vijftig) en de Fransen spreken van la question à cent balles. Met het informele balle werd ‘franc’ bedoeld. Het Nederlandse bal in een zin als ‘Dat geintje kostte me honderd ballen’ is eigenlijk ook dit Franse balle.