Wat betekent ‘Geen geld, geen Zwitsers’ en waar komt deze uitdrukking vandaan?

‘Geen geld, geen Zwitsers’ betekent ‘wie geen geld heeft, kan geen mensen in dienst nemen om hem te helpen’. Of iets algemener: ‘wie geen geld heeft, heeft niet de macht om iets voor elkaar te krijgen’.

De Zwitsers in deze uitdrukking zijn Zwitserse huursoldaten, die in de vijftiende en zestiende eeuw als zeer goede soldaten bekendstonden. Koningen en ook andere vorsten namen deze beroepsmilitairen daarom graag in dienst. De enige Zwitserse garde die nu nog over is, bewaakt de paus in Vaticaanstad.

De uitdrukking ‘Geen geld, geen Zwitsers’ gaat volgens de verhalen terug op de belegering van Milaan in 1521/1522, dat destijds in Franse handen was. Toen een leger met soldaten van onder meer Karel V (keizer van het Duits-Roomse Rijk) de stad belegerde, hadden de Fransen de Zwitserse beroepsmilitairen hard nodig. Er was alleen geen geld om hen meteen te betalen. De Zwitserse bevelhebbers wilden alsnog meevechten, maar dan moest de aanval wel snel plaatsvinden. Dan konden ze hun geld namelijk ook snel in ontvangst nemen. De Fransen gingen akkoord, al had de Franse bevelhebber Lautrec liever gewacht met aanvallen.

Op 27 april 1522 trokken de legers ten strijde in wat de Slag bij Bicocca is gaan heten. De afspraak was dat de Zwitsers eerst de artillerie van de Fransen de kans zouden geven om de verdedigingswerken van de tegenpartij te verzwakken. De Zwitsers (minstens 8000 man sterk) waren echter te ongeduldig en overschatten zichzelf. Ze marcheerden vóór de Franse artillerie uit naar de verdediging van de tegenpartij. Die kon ze vervolgens gemakkelijk onder vuur nemen, waardoor ze grote verliezen leden. Het moreel van de Zwitsers brak. Ze trokken zich terug en waren niet meer te overreden te blijven vechten. Op dat moment zouden de Zwitserse legerleiders tegen Lautrec hebben gezegd: ‘Geen geld, geen Zwitsers’ (‘Point d’argent, point de Suisse’). Vervolgens vertrokken ze naar huis.

Naast het Nederlands en het Frans kent het Duits de uitdrukking ook: ‘Kein Geld (of: Kreuzer), keine Schweizer’. Of de uitdrukking werkelijk rechtstreeks terug te voeren is op de Slag bij Bicocca is zeer de vraag. Er hebben sinds de zestiende eeuw namelijk verschillende verhalen de ronde gedaan over Zwiterse huursoldaten die hun opdrachtgevers meteen in de kou lieten staan als ze niet betaald werden. Het is dus waarschijnlijker dat de uitdrukking is ontstaan doordat Zwitsers bekendstonden om hun gebrek aan echte loyaliteit.