Wat betekent ‘ergens geen peil op kunnen trekken’ en waar komt deze uitdrukking vandaan?

Als je ergens geen peil op kunt trekken, zeg je dat je er niet van op aan kunt. Je weet niet waar je aan toe bent. 

In deze uitdrukking betekent peil eigenlijk ‘richtsnoer om iets te kunnen bepalen’. Ergens geen peil op kunnen trekken is eigenlijk zeemanstaal. Het peil is het vaste punt aan de kust waarop zeelieden zich richtten als ze wilden bepalen waar het schip zich op zee bevond. Als dit punt ontbrak, was er geen peil te trekken en wisten ze dus niet welke koers ze moesten varen.

De uitdrukking komt in elk geval al sinds de achttiende eeuw voor. Rond 1750 schreef Gijsbert Jan van Hardenbroek in zijn memoires: “... oordeelde die van de algemene saken in Hollandt nog geen peyl daerop te konnen trekken”.

Er geen pijl op kunnen trekken

De vergissing ergens geen pijl op kunnen trekken komt al sinds de negentiende eeuw voor. Het is op zichzelf niet gek om bij deze uitdrukking te denken aan een pijl-en-boog die je ergens op richt. Toch is alleen peil juist.

Meer lezen?

• F.A. Stoett, Nederlandsche spreekwoorden, spreekwijzen, uitdrukkingen en gezegden (1923)
• Woordenboek der Nederlandsche Taal (1918)