Wat betekent ‘Er loopt een streep door’ en waar komt deze uitdrukking vandaan?

Als je van iemand zegt ‘Er loopt een streep door’, bedoel je: ‘die is geestelijk niet helemaal in orde’, ‘die is niet goed wijs’.

Waarschijnlijk is deze uitdrukking ontleend aan het weven van stoffen. Een streep was namelijk de vaste benaming voor een fout in een geweven stof. Als er bij het weven te veel draden tussen de stiften van het weefblad ingestoken zijn, ontstaat op die plaats een opeenhoping van draden, en evenwijdig daaraan juist een dunne plek. Het Woordenboek der Nederlandsche Taal vermeldt dat streep in deze uitdrukking de betekenis ‘verbreking van de eenheid’, ‘vreemd bestanddeel’ heeft.

Een weefsel met een streep erdoor was dus niet helemaal in orde. Van daaruit kreeg ‘Er loopt een streep door’ de figuurlijke betekenis ‘er is iets mis met hem/haar’.

Een andere verklaring is dat de streep in deze uitdrukking oorspronkelijk een schuine streep door een familiewapen zou zijn. Onechte kinderen (bastaarden) mochten volgens het wapenrecht het wapen van hun vader alleen voeren als er een streep doorheen liep van linksboven naar rechtsonder. Carolus Tuinman geeft deze herkomst in zijn spreekwoordenboek uit 1726: “Een schuinse streep door een Stamwapen, is ’t merkteken van bastaardy. Dit word op ymands herssens toegepast, als daar aan wat hapert. Dus zegt men wel: Hy heeft een streep door zyn herssens, zo dik als een kabeltouw.” Tegenstanders van deze verklaring brengen ertegen in dat streep geen vaste term in de wapenkunde (heraldiek) is. Dat maakt het onwaarschijnlijk dat ‘Er loopt een streep door’ iets te maken zou hebben met familiewapens.