Waar komt de uitdrukking een rib uit mijn lijf vandaan en wat wordt ermee bedoeld?

Als iets heel duur was, kun je zeggen: ‘Het was een rib uit mijn lijf, maar ik heb het toch gekocht.’

Deze uitdrukking gaat terug op het scheppingsverhaal uit de Bijbel. In Genesis 2:21-22 staat:

Toen liet God, de HEER, de mens in een diepe slaap vallen, en terwijl de mens sliep nam hij een van zijn ribben weg; hij vulde die plaats weer met vlees.
Uit de rib die hij bij de mens had weggenomen, bouwde God, de HEER, een vrouw en hij bracht haar bij de mens.

Eva was dus letterlijk een rib uit het lijf van Adam. Waarschijnlijk werd later het wegnemen van een rib – dat zeer pijnlijk zal zijn als het gedaan wordt terwijl je bij bewustzijn bent – vergeleken met de ‘pijn’ die je voelt als je door één uitgave een enorme som kwijt bent.

Een rib uit zijn schotel

Van Dale vermeldt in zijn zesde druk (1924) niet alleen “dat is eene rib uit je lijf, dat hadt ge niet verwacht (meestal iets onaangenaams)”, maar ook “dat is eene rib uit zijn schotel, dat is een onverwacht geldelijk nadeel”. In de zevende druk (1950) staat hetzelfde; in de achtste druk (1961) komt een rib uit het lijf voor het eerst voor in de betekenis die we nu kennen (‘een financiële aderlating’). In de recentste Van Dale (2015) komt dat is een rib uit zijn schotel (“dat is een onverwacht financieel nadeel”) nog steeds voor, naast dat is een rib uit je lijf (“dat is een grote uitgave, een geweldige aderlating”).

Een rib uit zijn schotel wordt tegenwoordig niet meer gebruikt. Dat het ooit wel gangbaar was, blijkt uit het Amersfoortsch Dagblad van 3 november 1902. Daarin staat “Tien gulden is voor een armen visscher een heele rib uit den schotel (zal de arme man wel ooit een ribje in zijn schotel gehad hebben?) (...).” Ook in het spreekwoordenboek van Harrebomée (1858) komt deze uitdrukking voor: “Het is eene rib uit zijn’ schotel. [Men zegt dit van iemand, wiens inkomsten door eene of andere omstandigheid verminderd zijn.]” Vermoedelijk moeten we denken aan het beeld dat er bij iemand een stuk vlees, een ribstuk, uit zijn schotel (schaal/pan met eten) wordt weggenomen. Harrebomée kent dat is eene rib uit je lijf overigens ook, maar vermeldt er geen betekenis bij.