Wat betekent een heilig boontje zijn en waar komt deze uitdrukking vandaan?

Een heilig boontje is een schijnheilig persoon. Het is iemand die vaak laat merken of doorschemeren zeer goed, vriendelijk, behulpzaam en bescheiden te zijn, maar die niet oprecht is - of in elk geval niet oprecht overkomt.

Een heilig boontje is waarschijnlijk een verbastering van een heilig bontje. Met een bontje werd vroeger een weeskind bedoeld dat in een (burger)weeshuis woonde. Deze benaming was ontstaan vanwege de bonte kleding die deze kinderen droegen. Daarmee werd bedoeld dat ze kleding met verschillende kleuren droegen. In Utrecht was dat bijvoorbeeld wit met blauw en in Amsterdam zwart met rood. Een heilig bontje betekende eerst ‘een brave, vrome wees’. Deze benaming werd later spottend gebruikt, waarschijnlijk omdat men kinderen uit het weeshuis juist níét zo braaf vond. Toen bontje in de betekenis ‘weeskind’ niet meer werd gebruikt, begrepen de mensen de uitdrukking een heilig bontje ook niet meer. Ze maakten er een heilig boontje van.

Waarom bontje werd vervangen door boontje (en niet bijvoorbeeld botje of bootje) is helaas niet duidelijk. Er kan een verband zijn met de driekoningenboon (ook wel koningsboon genoemd). Dat was de boon die werd meegebakken in het brood of de koek voor het feest van Driekoningen op 6 januari. De persoon die deze (‘heilige’) boon in zijn stuk brood of koek vond, was de koning(in) van het feest. Al in de Middeleeuwen werd met dit spelletje een ‘bonenkoning(in)’ gekozen. Alleen blijkt nergens uit dat deze bonenkoning(in) zélf een ‘heilig boontje’ werd genoemd.

Er is nog een ‘heilige boon’ die weleens wordt genoemd als de oorsprong van een heilig boontje: de monstransboon. Dat is een witte boon met een rode vlek erop, waarin mensen vroeger een monstrans herkenden. Een monstrans is een gouden of zilveren houder waarin in katholieke kerken een hostie wordt bewaard. Misschien vergeleek men een schijnheilig persoon dus spottend met deze ‘heilige boon’. Jammer genoeg is daarvan nergens een bewijs te vinden.