Wat betekent de plank misslaan en waar komt deze uitdrukking vandaan?

Als je de plank misslaat heb je het mis. Je hebt bijvoorbeeld iets verkeerd beoordeeld, een fout antwoord gegeven of een opmerking gemaakt die verkeerd is gevallen.

Deze uitdrukking is waarschijnlijk een vermenging van twee andere uitdrukkingen: de bal misslaan en de plank mis zijn. De plank mis zijn betekent ‘naast een loopplank of vlonder stappen en in het water vallen’. De bal misslaan verwijst naar het kegelspel ofwel naar het kolfspel.

Bij het kegelspel (een voorloper van het bowlen) moeten de spelers met de hand of met een stok ballen naar kegels werpen of slaan, zodat die (het liefst allemaal in één keer) omvallen. Natuurlijk raak je de bal dan weleens verkeerd. Dan valt er geen enkele kegel om: je mist dus.

Het kolfspel is een voorloper van hockey en golf. De bedoeling is om met een kolfstok een mep te geven tegen een bal, zodat die houten palen raakt die op verschillende afstanden zijn geplaatst. Dit populaire volksspel werd vroeger zowel op het land als op het ijs gespeeld. Het wordt overigens nog steeds gespeeld: zie de website van de Koninklijke Nederlandsche Kolfbond. In het spreekwoordenboek van Carolus Tuinman, uit 1726, staat: “Hy slaat den bal mis. Dat is, hy treft de zaak niet: gelyk onbedreven kolvers die den bal niet raken.”

De uitdrukking de bal misslaan bestaat ook nog steeds, alleen wordt die in Nederland niet vaak gebruikt. In Vlaanderen daarentegen wel: de bal misslaan is daar zelfs gebruikelijker dan de plank misslaan.

Er wordt weleens gezegd dat de plank misslaan uit de timmerwereld zou komen, maar daar worden vooral spijkers misgeslagen en geen planken (als iemand naast de spijker slaat, raakt hij immers juist de plank).

Meer lezen?

• P. Weiland, Nederduitsch taalkundig woordenboek, 1807
• F.A. Stoett, Nederlandsche spreekwoorden, spreekwijzen, uitdrukkingen en gezegden, 1923