Waar komt de uitdrukking dat spant de kroon vandaan en wat wordt ermee bedoeld?

Dat spant de kroon betekent ‘dat overtreft alles’. Er wordt vaak mee uitgedrukt dat iets in negatieve zin opvalt. Bijvoorbeeld: ‘Ze waren allemaal nogal onbescheiden, maar haar brutaliteit spande toch wel de kroon.’

Het is niet helemaal duidelijk waar deze uitdrukking vandaan komt. De kroon spannen betekent letterlijk iets als ‘de koningskroon op het hoofd laten zetten’. Spannen betekende hier oorspronkelijk iets als ‘aangemeten krijgen/aanmeten’. Het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT) vermeldt dat in het Middelnederlands de uitdrukking crone spannen voorkwam in de betekenis ‘de kroon (zichzelf op het hoofd) binden’. Later ging het ‘koning zijn’ betekenen en vervolgens kreeg het de betekenis ‘(boven anderen) uitmunten, de eerste zijn, alle anderen achter zich laten’. Het WNT geeft een citaat uit de zestiende eeuw waarin deze laatste betekenis al voorkomt (van Anna Bijns): “In mijn herte ghij eeuwich de croone spandt / Als den liefsten pandt.”

F.A. Stoett gaat uit van een iets andere herkomst. Volgens hem duidde die crone aanvankelijk op een lauwerkrans die iemand die een belangrijke overwinning heeft behaald, op zijn hoofd zette of gezet kreeg. Van daaruit kon crone spannen de betekenis ‘zich boven anderen onderscheiden, anderen overtreffen’ aannemen.

Wanneer dat spant de kroon zijn negatieve bijbetekenis kreeg, is niet duidelijk. Het is vemoedelijk in de loop van de negentiende eeuw gebeurd. In een krant uit 1892 staat bijvoorbeeld: “De toestand der Oostenrijksche maatschappijen is evenwel in dit opzicht niet de slechtste. De kroon spannen namelijk, wat dit betreft, drie Amerikaansche maatschappijen (...).”