Wat betekent de kluts kwijtraken en waar komt deze uitdrukking vandaan?

Als je de kluts kwijt(geraakt) bent, ben je in de war: je bent van je stuk gebracht en weet even niet wat je moet doen.

Kluts in deze uitdrukking komt volgens de meeste spreekwoordenboeken van het werkwoord klutsen: het door elkaar kloppen van bijvoorbeeld eieren of room. Als je dat met een snelle, regelmatige slag doet, gaat het het best. Als je deze ‘cadans’ kwijtraakt, gaat het minder snel, en misschien mislukt het zelfs. Het Woordenboek der Nederlandsche Taal vermeldt bij kluts: “De handeling van klutsen. ‘Geef die eieren nog eenen kluts of twee.’ (...) Den kluts kwijt, eig. ‘den slag kwijt’, en vandaar met betrekking tot een wijze van handelen en in ’t bijzonder tot gedachten: niet meer wetende hoe te doen, of hoe over de zaak te denken; in de war (geraakt).”

Papier maken

Er is ook een andere verklaring in omloop voor de herkomst van deze uitdrukking. Deze verklaring verwijst naar de oude, handmatige methode van papierfabricage. Daarbij ‘klutste’ men de papiervloeistof zo gelijkmatig mogelijk over de vorm uit. Ook hierbij had je een vaste cadans nodig. De kluts kwijt zou dan verwijzen naar het moment waarop je de slag kwijtraakte bij het verdelen van de vloeistof.

Clutch

De verklaringen hierboven gaan ervan uit dat met een kluts oorspronkelijk een ritmische slaande beweging werd bedoeld. Een heel andere verklaring is dat kluts geleend is uit het Engels. Een clutch is een hendel of handgreep die een apparaat in of buiten werking stelt. Als je deze hendel niet kunt gebruiken, heb je geen controle over het apparaat. Wie de clutch/kluts kwijt is, verliest de beheersing over de gang van zaken.

De kluts kwijt zijn komt al voor in de tweede druk van Van Dale (1872). In het Etymologisch handwoordenboek der Nederduitsche taal, of proeve van een geregeld overzigt van de afstamming der Nederduitsche woorden uit 1844 staat: “‘de kluts kwijt zijn’ beteekent ongelijk klutsen, de maat bij het klutsen niet houden, in de war zijn”. Deze oude bronnen maken deze Engelse oorsprong onwaarschijnlijk.