Waar komt de uitdrukking de heilige hermandad vandaan?

De heilige hermandad of de hermandad is een ouderwetse benaming voor de politie. Het is een uitdrukking die meestal (goedmoedig) spottend wordt gebruikt: 'De buurvrouw had nota bene de heilige hermandad gebeld omdat ze vond dat de kinderen te veel lawaai maakten bij het verstoppertje spelen!'

Hermandad is het Spaanse woord voor 'broederschap'; het gaat terug op het Latijnse woord germanus ('broer'). De hermandad was volgens het Etymologisch Woordenboek van het Nederlands de naam van bepaalde middeleeuwse verbonden, vooral tussen steden. Het ging daarbij meestal om samenwerkingsverbanden die steden met elkaar waren aangegaan om de veiligheid in hun gebied te handhaven. Een van de belangrijkste verbonden was de Santa Hermandad: de Heilige Hermandad. Dat was een verbond van steden in heel Castilië, opgericht tijdens het koningschap van Alfons VIII (1155-1214). In 1476 werd deze Heilige Broederschap omgevormd tot een soort legertje van politiemannen te paard. De hermandad komt geregeld voor in de literatuur, zoals in Don Quichot (1604-1615), bijvoorbeeld in hoofdstuk XLV: "Komt hier, gij zijt een bandietentroep en geen schutters van de heilige Hermandad!"

De (heilige) hermandad is vermoedelijk in de loop van de negentiende eeuw in het Nederlands een vaste uitdrukking geworden voor de politie - de oudste treffer in de historischekrantendatabank dateert van 1829. Hoe deze uitdrukking in gebruik is gekomen, wordt helaas nergens vermeld. In Woordenschat (1899) staat alleen dat met de dienaren van de Heilige Hermandad in de zestiende eeuw ook de inquisitie werd bedoeld, en dat deze benaming later overging op de politie. De dienaren van de heilige hermandad behoorden in de zestiende eeuw overigens niet echt tot de inquisitie, maar zij werkten daar wel nauw mee samen.

Het Duits kent die heilige (ook wel: hohe) Hermandad eveneens in de betekenis 'politie', al is de uitdrukking ook in het Duits verouderd.