Wat betekent de gedoodverfde winnaar zijn en waar komt deze uitdrukking vandaan?

De gedoodverfde winnaar zijn betekent ‘de favoriet zijn voor de overwinning’, ‘voorbestemd zijn om te winnen (volgens anderen)’. Wie bijvoorbeeld Amerika de gedoodverfde winnaar van een toernooi noemt, bedoelt dat het volgens hem of haar vrijwel zeker is dat Amerika kampioen wordt.

De gedoodverfde winnaar is afgeleid van een andere uitdrukking, die inmiddels verouderd is: iemand doodverven met iets (een betrekking, een post, een functie, enz.). Dat betekende: ‘iemand noemen als degene die de betrekking of functie vast en zeker zou krijgen’.

De uitdrukking iemand doodverven stamt uit de schilderswereld: doodverf betekende ‘grondverf’. Als de grondverf is aangebracht, zie je de voorstelling alleen nog maar in ruwe trekken verschijnen. Doodverven kreeg vanuit de letterlijke betekenis ‘(alleen nog maar) met grondverf weergeven’ de figuurlijke betekenis ‘met woorden schetsen, een voorspelling doen’ en vandaar ‘voorbestemmen’.

Doodverf (dootverwe in de Middeleeuwen) betekent eigenlijk ‘doodskleur, lijkkleur’. Het is mogelijk dat de grondverf van een schilderij doodverf werd genoemd omdat deze verf een doffe kleur wit had. Een andere verklaring is dat doodverf zo genoemd werd omdat de schilder er later meer lagen overheen schilderde en de grondverf dus ‘doodgaat’ (verdwijnt).

De gedoodverfde winnaar is een tamelijk jonge uitdrukking. De Dikke Van Dale vermeldt haar zelfs pas voor het eerst in de veertiende druk (2005). Koenen vermeldt in 1986 al wel: “iemand als winnaar doodverven, hem bij voorbaat winnaar noemen”. De uitdrukking bestond echter al langer, zo blijkt uit een fotobijschrift uit een krant uit 1928: “De fameuze Britsch-Indische ploeg, de gedoodverfde winnaar van ’t Olymp. hockey-tournooi.”