Wat betekent de gebraden haan uithangen en waar komt deze uitdrukking vandaan?

Als je de gebraden haan uithangt, wil je iedereen laten zien hoe rijk en belangrijk je wel niet bent. Je geeft veel geld uit en/of vertelt vaak over het belangrijke werk dat je doet en de waardering die je krijgt. In de ogen van anderen ben je echter vooral een aansteller en een opschepper.

Er bestonden vroeger verschillende uitdrukkingen die op de gebraden haan uithangen lijken. Het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT) noemt de haan maken/scheren/spelen, de dubbele haan maken en de brede haan spelen. Met al deze uitdrukkingen werd bedoeld: ‘je zo trots, verwaand en overmoedig aanstellen als een parmantig rondstappende haan’.

Hoe de variant de gebraden haan uithangen is ontstaan, is helaas niet helemaal duidelijk. Volgens het Groot Uitdrukkingenwoordenboek van Van Dale (2006) is het waarschijnlijk een versterking van de oudere varianten die het WNT noemt. Uithangen betekent hier iets als ‘je aanstellen als’, net als in bijvoorbeeld de grote schrijver uithangen en de diva uithangen. Hoe gebraden in de uitdrukking terecht is gekomen, is onbekend. Natuurlijk zijn daar wel theorieën over bedacht, maar geen daarvan is overtuigend. We noemen er vier.

• Na de korenoogst werd vroeger bij het naar huis gaan een haan meegevoerd op een hoge stang die met korenaren en bloemen versierd was. Om te vieren dat de oogst binnen was, braadde men de haan en at hem op. Hoe de gebraden haan uithangen dan de betekenis ‘een opschepper zijn’ kon krijgen, blijft echter geheel onduidelijk.
• Er bestaat een oud sprookje waarin verteld wordt over een haan die gebraden wordt, maar toch blijft leven. Deze haan gedraagt zich zeer verwaand en overmoedig. (Het sprookje wordt naverteld in het tijdschrift Noord en Zuid, vanaf blz. 273.)
• Een gebraden haan serveren zou in eenvoudige burgerkringen gelden als verkwisting, als ‘boven je stand willen leven’.
• De gebraden haan uithangen verwijst naar het uithangbord van een herberg die ‘De gebraden haan’ heette. Er werd dus letterlijk een bord uitgehangen. Ook dan is onduidelijk hoe de uitdrukking betrekking kon krijgen op een opschepper.