Wat betekent de dood of de gladiolen en waar komt deze uitdrukking vandaan?

De dood of de gladiolen betekent ‘ik waag het erop: het wordt een mislukking óf een glorieuze overwinning’, ‘het is erop of eronder’, ‘alles of niets’.

Deze uitdrukking komt waarschijnlijk uit de wielersport. Als wielrenners een koers of rit hebben gewonnen, krijgen zij van oudsher op het podium een grote bos bloemen, vaak gladiolen. Zo stond in 1948 in het Limburgs Dagblad: “Met een veel gekleurde bos gladiolen en een zak vol premies reed de nieuwe kampioen onder daverend gejuich zijn ereronde.”

Waaróm er gladiolen werden uitgereikt, is helaas niet duidelijk. Het Wielerwoordenboek (2010) legt een verband tussen het uitreiken van gladiolen aan winnaars en de gladiatorengevechten bij de Romeinen. Een gladiator werd ófwel gedood (bij verlies) ofwel bedolven onder de gladiolen (bij winst). Het Latijnse gladio betekent ‘zwaard’, een woord dat zowel in gladiator als in gladiool zit. De plant waarvanaf de bloemen worden gesneden, heeft namelijk zwaardvormige bladeren.

Sommigen verwijzen naar een ander verhaal dat met gladiatoren te maken heeft: zij zouden onder hun kleding de wortel van de gladiool verbergen. Ze dachten dat dit zou werken als een amulet: de wortel van de gladiool (als plant met zwaardvormige bladeren) zou hen helpen in het zwaardgevecht.

Het zijn mooie verhalen, maar in de naslagwerken is helaas niets terug te vinden over de gladiool als overwinningsbloem bij de gladiatoren of als amulet.

Het oudste citaat met de dood of de gladiolen dateert van 20 juli 1977. Journalist Theo Koomen citeert op die dag in een artikel de bekende wielrenner en ploegleider Peter Post: “Oké zei ik dan, ik rij me dood of ik pluk de gladiolen. Het is een bekende uitdrukking geworden in de wielersport!” De wielrenner Gerrie Knetemann wordt vaak genoemd als de bedenker van de dood of de gladiolen, maar dat is waarschijnlijk niet terecht.

Je komt de uitdrukking ook vaak tegen in verband met de Nijmeegse Vierdaagse, het jaarlijkse internationale wandelevenement. De lopers die de wandeltocht hebben volbracht, krijgen namelijk gladiolen van het publiek. De weg naar de finish heet die dag zelfs Via Gladiola. Het uitdelen van bloemen gebeurde in elk geval al in de jaren dertig. In 1939 beschreef een journalist van de Arnhemsche courant hoe de lopers werden gehuldigd: “Deze laatste dag zou gladiolendag kunnen heeten. ’t Is fantastisch zooveel bloemen als er uitgedeeld worden, karrevrachten vol. Gladiolen, steeds maar gladiolen, met linten groen en oranje of zonder linten. En goudsbloemen. Enkelen zijn omhangen met kransen, dames dragen behalve de bloemen doozen met bonbons en soortgelijke versnaperingen, geschonken door enthousiaste familieleden en toekomstige familieleden.”