Wat betekent een catch 22 en waar komt deze uitdrukking vandaan?

Een catch 22 of een catch-22-situatie is ‘een onmogelijke situatie’, ‘een situatie die onoplosbaar is’. Het gaat er vaak om dat een oplossing alleen mogelijk zou zijn als er aan een bepaalde voorwaarde wordt voldaan, maar aan die voorwaarde kan alleen worden voldaan als eerst de situatie wordt opgelost. Een soort vicieuze cirkel dus. Bijvoorbeeld: stel dat er een nieuw medicijn is uitgevonden. De veiligheid kan alleen goed getest worden als het wordt uitgeprobeerd op proefpersonen. Maar de overheid verbiedt het gebruik van het medicijn bij proefpersonen, omdat het nog niet getest is op mensen. Dat is dan een voorbeeld van een catch 22.

Catch-22 is de titel van een roman uit 1961 van de Amerikaanse schrijver Joseph Heller. Het verhaal speelt in de Tweede Wereldoorlog en gaat over een fictieve Amerikaanse luchtmachtbasis. Er gelden daar allerlei regels, waarvan sommige de naam catch dragen. Deze regels worden van elkaar onderscheiden door een nummer, zoals Catch-22. Heller gebruikte catch in de betekenis ‘voorschrift, bepaling’. Waarschijnlijk dacht hij echter ook aan catch in de betekenis ‘een verraderlijk element in een voorstel of plan’, ‘een addertje onder het gras’. Catch nummer 22 was de naam van de ‘val’ waarin de soldaten gevangenzaten. Deze catch had betrekking op een situatie waarin een soldaat zou verzoeken om vrijstelling te krijgen van een levensgevaarlijke opdracht omdat hij daar geestelijk niet toe in staat was: hij had zijn verstand verloren. Maar door dat verzoek te doen bewees zo’n soldaat juist wél goed bij zijn verstand te zijn: iedere normale persoon zou immers onder een gevaarlijke missie willen uitkomen. Dus moest de soldaat tóch de missie uitvoeren, want hij had door zijn verzoek laten zien dat hij ‘normaal’ (niet gek geworden) was. Uiteindelijk was er dus geen ontkomen aan.