Waar komt het gezegde een blauwe maandag vandaan?

Een blauwe maandag betekent 'een korte tijd'.

Blauw had vroeger ook de figuurlijke betekenis 'onbetekenend, nietig, van weinig waarde'. Een blauwe maandag betekende dus oorspronkelijk vermoedelijk 'een maandag van geen betekenis'. F.A. Stoett vermeldt dat van een blauwe maandag het gezegde alle blauwmaandagen werd afgeleid; dit kreeg de betekenis 'bij de minste gelegenheid, elk ogenblik, met korte tussenpozen'. Vandaar kreeg volgens hem ook een blauwe maandag de betekenis 'een korte poos'. Het Woordenboek der Nederlandsche Taal ziet een andere betekenisontwikkeling: een blauwe maandag betekende een korte periode waarin men niet hoefde te werken en ging vervolgens ook in het algemeen 'korte periode' betekenen.

Waarom in deze uitdrukking de maandag voorkomt, is niet duidelijk. Er zijn verschillende theorieën in omloop, maar die zijn allemaal omstreden:

• Sommige spreekwoordenboeken suggereren een verband met de maandag voorafgaand aan de vastentijd, omdat op die dag beelden en altaar in de kerk met blauwe doeken bedekt werden. Stoett trekt deze verklaring echter in twijfel. In de Middeleeuwen werd de maandag voor de vastentijd namelijk Goede Maandag genoemd en het bedekken van beelden met violetblauwe doeken gebeurde al veertien dagen voor de eerste vastenzondag.
• Andere boeken zien een verband met de gilden, verenigingen van ambachtslieden, die vooral in de Middeleeuwen belangrijke onderdelen van het maatschappelijk leven waren. Koppermaandag, de maandag na Driekoningen, was de feestdag (en dus vrije dag) van de gilden. Op die dag werden in de kerk blauwe kleden over de altaren van de gilden gehangen en werden er geen missen opgedragen.
• Weer anderen hangen de 'wol-verfhypothese' aan. Om wol blauw te verven, werd deze eerst in een gele kleurstof geweekt. Vervolgens ging de wol in een bad met (menselijke) urine om de verf kleurecht te maken. Zo hechtte de verfstof zich goed aan de wol, die daarna te drogen werd gehangen. Tijdens het drogen kwam de gele kleurstof in aanraking met zuurstof uit de lucht, waardoor de kleur veranderde in indigo, een blauwe kleur die niet meer uit de wol gewassen kon worden. De wol werd traditiegetrouw op zaterdag in de week gezet en op maandagochtend opgehangen om te drogen en blauw te worden. Op een blauwe maandag konden de wolververs dus niet werken.
• Nog weer anderen zien in blauw een verwijzing naar dronkenschap. Wie in het weekend 'blauw' is, zal op maandag het liefst vrij nemen.
• Op Duitstalige websites wordt erop gewezen dat gezellen en leerlingen tot in de negentiende eeuw op maandag de tijd kregen om hun eigen zaken te regelen, oorspronkelijk eerst in de vorm van een paar vrije uren na een feestdag, later ook hele dagen en ook na gewone zondagen. Wie weet zijn deze blauer Montag en een blauwe maandag verwant. De Duden verwijst bij blauer Montag echter naar het begin van de vastentijd; volgens liturgische voorschriften zou bij deze tijd de kleur blauw horen.
• Sommige mensen zien een verband met het Engelse (once in a) blue moon, dat 'hoogst zelden' betekent. A blue moon is een aanduiding voor de dertiende vollemaan van het jaar of de tweede vollemaan in een kalendermaand.
• Een enkeling ziet een verband met de uitbarsting van de vulkaan de Krakatau op maandag 27 augustus 1883. Als er veel stof rondzweeft (zoals na een vulkaanuitbarsting) lijkt de maan blauw.