Wat betekent als een dertientje en waar komt deze uitdrukking vandaan?

Hij loopt als een dertientje is een verouderde uitdrukking voor ‘heel vlug lopen, heel kwiek zijn’. Volgens Oude gebruiken en volkszeden van A. de Cock (1908) betekent deze uitdrukking ‘hij is bijzonder vlug en kloek (nadat hij van een zware ziekte hersteld is)’.

Een dertientje was een Zeeuwse zilveren munt uit de achttiende eeuw, die ongeveer de waarde had van een kwart van een Nederlandse rijksdaalder: dertien stuivers. Het dertientje was een veelgebruikte munt, die snel van hand tot hand ging. Zo ontstond als een dertientje in de betekenis ‘vlug’.

Deze verklaring wordt door K. ter Laan overigens betwijfeld in zijn Nederlandse spreekwoorden, spreuken en zegswijzen (2003), met name omdat stuivers en duiten veel sneller van hand tot hand gingen dan het dertientje.

Het komt niet vaak voor dat dertien een positieve rol in ons idioom speelt. De meeste uitdrukkingen met het ‘ongeluksgetal’ dertien beloven weinig goeds:

• dertien in een dozijn: gezegd van heel gewone dingen/personen, die dus niet zo erg bijzonder zijn
• twaalf ambachten, dertien ongelukken: telkens een andere baan hebben, want het gaat nooit lang goed
• met z’n dertienen aan tafel zitten: verwijzing naar het Laatste Avondmaal, waarbij de dertiende man aan tafel Judas was, de verrader van Jezus
• vrijdag de dertiende: ongeluksdag
• nummer dertien zijn: ergens niet graag gezien zijn, impopulair zijn

Deze negatieve betekenissen van dertien hebben mogelijk te maken met het feit dat dertien één meer is dan twaalf, dat als het perfecte getal wordt beschouwd. Meer willen dan perfectie moet wel tot ongeluk leiden, is dan de gedachte.