Waar komt ‘De teerling is geworpen’ vandaan? 

‘De teerling is geworpen’ betekent: ‘het besluit is genomen en het heeft waarschijnlijk grote gevolgen, maar dat moeten we accepteren’. Meestal is ook bedoeld: nu we dit eenmaal hebben besloten, kunnen we niet meer terug: de situatie is voorgoed veranderd. Je gebruikt deze uitdrukking dus als een plechtige variant van ‘we wagen de sprong’. Bijvoorbeeld: ‘De teerling is geworpen: mijn vrouw heeft besloten de baan in Boston aan te nemen en ik ga met haar mee en zoek daar een nieuw baan.’

Het woord teerling is een oud woord voor ‘dobbelsteen’. Het is afgeleid van het Franse terne, dat ‘dobbelspel, worp van drie’ betekende. Het Frans had terne weer ontleend aan het Latijn. Het Latijnse terni betekende ‘telkens drie, ieder drie’. Een worp met een dobbelsteen werd wel vaker vergeleken met het lot dat je te wachten stond: je hebt bij allebei geen invloed op de uitkomst.

Alea iacta est

‘De teerling is geworpen’ is een vertaling van het Latijnse spreekwoord ‘Alea iacta est’ (ook wel gespeld als ‘Alea jacta est’). Dit zou Julius Caesar in het jaar 49 voor Christus hebben gezegd. Hij zei dat op het moment dat hij de beslissing nam de rivier de Rubicon (in het Latijn: Rubico) over te steken. De Rubicon scheidde zijn ambtsgebied Gallië van Italië. Als proconsul mocht hij zijn legers niet buiten zijn ambtsgebied leiden. Maar er werd in Rome aan zijn stoelpoten gezaagd: men wilde hem zijn provincie (Gallië dus) afnemen. Hij stond voor de keus: óf afwachten, waarbij zijn tegenstanders in Rome in hun missie konden slagen, óf toch met zijn leger de rivier oversteken naar Italië. Dat laatste kwam neer op een oorlogsverklaring aan de Romeinse staat. Na lang aarzelen besloot hij het laatste te doen. Hij stak met zijn leger de Rubicon over na ‘Iacta alea est’ of ‘Alea iacta est’ uitgeroepen te hebben. Hij bedoelde iets als ‘Op goed geluk dan maar!’, ‘Op hoop van zegen!’ Het is een gevleugelde uitspraak geworden, die je kunt gebruiken wanneer je een besluit neemt dat mogelijk grote gevolgen heeft. Voor Caesar was dat zeker het geval: door de Rubicon over te trekken ontketende hij een burgeroorlog.

F.A. Stoett en het Groot Uitdrukkingenwoordenboek van Van Dale (2006) vermelden dat Caesar de uitroep oorspronkelijk in het Grieks gedaan zou hebben: ‘Ἀνερρίφθω κύβος’. Dat betekent: ‘Laat de dobbelsteen geworpen zijn/worden.’ De Latijnse vertaling is dan waarschijnlijk net iets later in gebruik gekomen.

De Rubicon overtrekken

Er is nog een uitdrukking voortgekomen uit Caesars dilemma bij de Rubicon: de Rubicon overtrekken. Dat betekent ook ‘de beslissende stap zetten, waarbij er geen weg terug is’.