Page 33 - OnzeTaal_juliaug2020_HR

VERTAALTAAL TYPISCH VLAAMS

Hispanist, literatuurrecensent en vertaler
Maarten Steenmeijer bekijkt maandelijks wat
er gebeurt als er vertaald wordt.

Het i-woord

n de aankondiging van de geruchtmakende anti-
koloniale schoonmaak die het Rijksmuseum zich- Leuke Vlamingen?
I zelf in 2015 had opgelegd, werd de term indiaan in
één adem genoemd met het woord neger. Maar in de
discussie die de laatste jaren in de media wordt gevoerd
over woorden die echt niet meer kunnen, gaat het en smartphone is een Zwitsers zakmes. Je kunt
vooral over ‘het n-woord’ en hoor je niet of nauwelijks ermee bellen als dat per se nodig is, maar ook
over ‘het i-woord’. Moeilijk te begrijpen is dat niet. Er E veel meer. Het is een brievenbus, fototoestel,
wonen in ons land maar weinig mensen die afstammen computer, rekenmachine, kompas, woordenboek,
van de oorspronkelijke bewoners van Amerika en zich adressenlijst, hartslagmeter, radio, gps, dictafoon …
gekwetst zouden kunnen voelen door de aanduiding Als uw smartphone stukgaat, bent u hulpeloos.
indiaan. De taalkundige en schrijver Hugo Brandt Corstius
Dat is aan de andere kant van de oceaan natuurlijk heeft ooit beweerd dat we leven met een steeds kleiner
wel anders. In Engelstalig Amerika mag je daarom het aantal bezittingen. Om je snel te verplaatsen had je
woord Indian niet meer gebruiken, maar spreek je van vroeger een weide met een paard nodig, plus het tuig,
Native American. En in Spaanstalig Amerika kies je als een zadel, een zweep en een paar rijlaarzen. Nu vol-
je een beetje fatsoen in je donder hebt voor indígenas staat één fiets, één auto of één treinkaartje. De hove-
en niet indios, al wordt dit laatste woord helaas nog ling die naar een bal bij de Zonnekoning ging, moest
maar al te vaak gebruikt als racistisch scheldwoord. 340 kledingstukken aan. Nu dragen we er nog een
Maar hoe vertaal je Native American en indígena (letter- dozijn en ooit wurmen we ons in één jumpsuitachtige
lijk: ‘inheems’) nu in het Nederlands? tweede huid van een geavanceerde kunststof. Het
Daar wordt heel verschillend over gedacht, zo leert gevaar zat ’m volgens Brandt Corstius hierin dat onze
een steekproef op de vertalingenwebsite Linguee. multifunctionele benodigdheden op een kwaaie dag
Native American wordt daar onder meer vertaald als van de markt verdwijnen, en dan moeten we weer te
‘inheems Amerikaans’, ‘oorspronkelijk Amerikaans’, voet, en nog wel in ons blootje.
‘Noord-Amerikaans indiaans’, ‘indiaans’ of – lekker Is dat ook het toekomstbeeld van onze taal? Spre-
makkelijk – ‘Native American’. En voor indígena vind ken we met steeds minder woorden en is dat een be-
je vooral ‘inheems’, maar ook ‘autochtoon’. dreiging voor het Nederlands? Misschien. Wie goed
Zijn de vertalingen uit het Spaans te letterlijk? luisterde, kon niet zo lang geleden in dialectsprekend
‘Inheems’ en ‘autochtoon’ zijn inderdaad weinig Vlaanderen horen praten over een ‘pronte’ vrouw,
bevredigend, want hoewel voor Spaanssprekenden een ‘plezant’ boek, een ‘pertig’ meisje, een ‘geestig’
meteen duidelijk is naar welke bevolkingsgroep het cafeetje, een ‘snel’ kindje, een ‘knoddig’ verhaal, een
woord indígena verwijst, denken Nederlandstaligen bij ‘leutige’ gast, een ‘kattig’ hoedje, een ‘kostelijke’ dag
‘inheems’ en ‘autochtoon’ niet meteen aan indianen. of een ‘vlijtige’ kleur. In de Belgische variëteit van het
Problematisch is bovendien dat het begrip ‘inheems’ Algemeen Nederlands van vandaag is die variatie uit-
inmiddels ook onder vuur ligt omdat het kolonialisti- gevlakt. Tegenwoordig zijn die vrouwen, boeken en zo
sche trekjes heeft. verder allemaal ‘leuk’. De Vlaming is overstag gegaan
De vertalingen van Native American zijn een ratjetoe, voor wat puristische taalminnaars ooit zo’n typisch
maar daar staat tegenover dat je deze diversiteit ook Hollands modewoord noemden, waar ze de neus voor
tegenkomt in oorspronkelijk in het Nederlands ge- ophaalden.
schreven teksten. Kennelijk bestaat er nog geen con- Zij niet alleen, trouwens. In augustus 1948 schreef
sensus over wat nu het juiste woord zou moeten zijn iemand in Onze Taal: “een woord als leuk is alleen op
voor deze bevolkingsgroep. Opvallend is, tot slot, dat zijn plaats in een brief van een schoolmeisje aan een
‘indiaan’ nog altijd een van de mogelijke vertalingen vriendinnetje”. Toch heeft het genootschap geen dam
is van Native American. Dit duidt erop dat het woord kunnen opwerpen tegen deze vermeende wansmaak.
nog niet collectief is gebrandmerkt als taboeterm. Ook een ereplaats in de verkiezing ‘Weg met dat
We hoeven dus nog niet onze toevlucht te nemen tot woord!’ van het Instituut voor de Nederlandse Taal
het i-woord als we het over indianen hebben. (2014, 2016, 2017) heeft niet geholpen. In het mei-
nummer van ons blad kon u het woord negen keer
aantreffen. In de jaargang 2019 van NRC en de Volks-
MAARTEN STEENMEIJER krant samen 4271 keer.
En intussen heeft leuk ook Vlaanderen veroverd. ONZE TAAL 2020 — 7/8
De Standaard en De Morgen gebruikten het samen 1965
keer vorig jaar, of de puristische lezer het nu leuk
vond of niet.

LUDO PERMENTIER
33